6 / 2018 / vol. 7
Kosmetologia Estetyczna
668
artykuł naukowy
Kosmetologia Estetyczna
N
BUDOWA SKÓRY I JEJ ROLAWMECHANIZMIE
PRZENIKANIA SUBSTANCJI CZYNNYCH
Skóra składa się z naskórka, skórywłaściwej i tkanki podskórnej.
Naskórek
Naskórek (
epidermis
) to powierzchowna warstwa skóry, któ-
ra zbudowana jest z komórek, zwanych keratynocytami, ich
głównym składnikiem jest nierozpuszczalne białko (keratyna)
odporne na czynniki fizyczne i chemiczne [2].
Rys. 1
Budowa skóry. Źródło: [I]
Naskórek zbudowany jest z czterech głównychwarstw: podstaw-
nej, kolczystej, ziarnistej i rogowej. Na styku warstwy rogowej
i ziarnistej znajduje się cienka, widoczna jedynie w zrogowacia-
łym naskórku powierzchni dłoniowej rąk i podeszew stóp, war-
stwa jasna. Poprzez tworzenie się oraz rozrost głębszych warstw
naskórka, na jego zewnętrznychwarstwach dochodzi do procesu
różnicowania komórek [3]. Wmiarę zbliżania się do powierzchni
skóry, komórki charakteryzują się luźniejszym przyleganiem do
siebie, ich kształt ulega wysmukleniu. Najbardziej spłaszczone
komórki, zwane korneocytami, występują w warstwie rogowej
(
stratum corneum
). Warstwa rogowa w 70% składa się z protein,
w 20% z lipidów oraz w 10% z wody. Lipidy, znajdujące się wwar-
stwie rogowej, to głównie: ceramidy (45%), cholesterol (25%) oraz
kwasy tłuszczowe (15%). W
stratum corneum
wyróżniamy dwie
warstwy:
stratum compactum
oraz
stratum disjunctum
. Korne-
ocyty w
stratum compactum
są połączone korneodesmosomami.
Przy przejściu do
stratum disjunctum
korneodesmosomy ulegają
degradacji pod działaniem enzymów proteolitycznych. Budowa
warstwy rogowej ma zatem kluczowe znaczenie w procesach
przenikania przeznaskórkowego.
Grubość naskórka to ok. 0,5-1 mm, przy 10-25 warstwach
keratynocytów tworzy powierzchnię, która okazuje się nie do
pokonania w przypadku działania wielu związków [4].
Naskórek połączony jest ze skórą właściwą przez błonę pod-
stawną [5]. Stanowi on swoistą barierę między organizmem
a otoczeniem. Ponadto, ochrania głębsze warstw skóry przed
działaniem czynników zewnętrznych, do których zaliczyć
można: niekorzystne warunki klimatyczne, działanie klimaty-
zacji, uszkodzenia mechaniczne, stosowanie detergentów od-
tłuszczających, nieprawidłowa pielęgnacja, a także zapobiega
przeznaskórkowej utracie wody TEWL (
transepidermal water
loss
) [6]. Z kolei zawarta w naskórku melanina, poza sprawo-
waniem roli barwnika, zabezpiecza skórę przed szkodliwym
działaniem promieniowania ultrafioletowego.
Przestrzeń międzykomórkową warstwy rogowej wypełnia
spoiwo wodno-lipidowe, zwane „cementem międzykomórko-
wym”. Płynność błony komórkowej i jej przepuszczalność są
ściśle powiązane z rodzajem lipidów wchodzących w jej skład
[7]. Błona jest bardziej elastyczna (bardziej przepuszczalna
i płynna), jeśli zawiera więcej nienasyconych kwasów tłusz-
czowych, natomiast bardziej sztywna (mniej przepuszczalna
i o strukturze bardziej usieciowanej), gdy przeważają nasyco-
ne kwasy tłuszczowe oraz cholesterol [8].
Szacuje się, że proteiny stanowią 75-80%
stratum corneum
,
lipidy 5-15%, natomiast 5-10% to reszta składników. Glikolipidy,
glikoproteiny i cholesterol również wchodzą w skład
stratum
corneum
jako podstawowe komponenty niezbędne do prawi-
dłowego zachodzenia procesów transportu substancji przez
błony komórkowe [9].
Błony komórkowe są przepuszczalne dla substancji hydro-
filowych dzięki obecności protein i glikoprotein, podczas
gdy związki lipofilowe przenikają przez podwójną warstwę
fosfolipidową i utworzone w niej „pory”.
Każda zmiana w proporcji kwasów tłuszczowych, występu-
jących w naskórku, powoduje wyraźne zmiany w wyglądzie
i funkcjonowaniu skóry, wpływając przy tymm.in. na spójność
warstwy rogowej naskórka (gładkość lub szorstkość skóry) [10].
TRANSPORT SKŁADNIKÓW
Transport składników jest możliwy trzema drogami: poprzez
naskórek, ujścia gruczołów potowych oraz ujścia mieszków
włosowych. Istnieje także możliwość wnikania substancji
przez płytkę paznokciową [11]. Przenikanie substancji za po-
mocą ujść gruczołów potowych i mieszków włosowych odgry-
wa mniejszą rolę z powodu względnie małej powierzchni (oko-
ło 0,1% całkowitej powierzchni skóry). Jednakże są one istotne
przy wnikaniu jonów i dużych polarnych cząsteczek, które
z trudem przenikają przez warstwę rogową skóry. Drogi prze-
nikania przez przydatki skórne to: przenikanie przez mieszki
włosowe, przez gruczoły łojowe oraz przez gruczoły potowe.
Generalnie ten rodzaj przenikania polega na wykorzystaniu
mieszków łojowo-włosowych i głębokich wpukleń naskórka
w skórze właściwej, co umożliwia docieranie cząsteczki sub-
stancji aktywnej aż do warstwy siateczkowej skóry [12].
Droga przezkomórkowa jest charakterystyczna dla niewiel-
kich cząsteczek. Przenikanie międzykomórkowe następuje za
pomocą przenikania przez lipidowe elementy cementu mię-
dzykomórkowego i jest wykorzystywana głównie przez czą-
steczki lipofilowe i amfifilowe.
Lipidowe obszary warstwy rogowej są odpowiednikiem ba-
riery naskórkowej dla większości cząsteczek. Wynika z tego, że
droga intercelularna (międzykomórkowa) jest dla związków efek-
tywniejsza niż droga transcelularna (przezkomórkowa). Niżej
