Page 70 - KE 2.2013 - całość

140

vol. 2 \ 2 \ 2013 \ Kosmetologia Estetyczna

hydrolipidowy, które powinny chronić skórę przed dzia-

łaniem niekorzystnych czynników środowiska, w tym

detergentów. Tradycyjne preparaty myjące zaliczane do

grupy mydeł charakteryzują się bardzo dobrymi właści-

wościami myjącymi. W praktyce oznacza to, że usuwają

z powierzchni skóry nagromadzone na niej zanieczysz-

czenia, lecz również ochronną warstwę lipidową, co po-

woduje zaburzenia funkcjonowania naskórka, a w kon-

sekwencji szybką utratę wody z jego warstwy rogowej,

powodując suchość skóry. Ponadto tradycyjne mydło pod

względem chemicznym to zwykle sól sodowa lub pota-

sowa wyższych kwasów tłuszczowych, która charaktery-

zuje się zasadowym pH. Naturalny odczyn skóry oscyluje

wokół 5, czyli lekko kwaśnego, dlatego częste stosowa-

nie tradycyjnych mydeł może powodować uszkodzenia

warstwy naskórkowej [2, 3]. Nawet środki myjące uzna-

ne za łagodne i przeznaczone dla osób ze skórą wrażliwą

i alergiczną mogą działać drażniąco i uszkadzająco na

naskórek, a regularne mycie skóry mydłem zmniejsza

liczbę warstw keratynocytów oraz ilość substancji lipi-

dowych w naskórku [4, 5]. Według danych literaturowych

niekorzystne zmiany w funkcjonowaniu naskórka można

zaobserwować już po jednokrotnym umyciu rąk, a efekt

ten może się kumulować w przypadku częstego mycia [6].

Według Szepietowskiego i Salomon wyprysk dłoni to cho-

roba, która dotyka aż do 70% pielęgniarek, natomiast we-

dług Dickel i in. najwyższy współczynnik zapadalności na

kontaktowe zapalenie skóry z podrażnienia stwierdzono

u fryzjerek, podobnie jak najczęstsze rozpoznanie aler-

gicznego kontaktowego zapalenia skóry [7-9].

Wyższe ryzyko wystąpienia podrażnień skóry, alergii

oraz kontaktowego zapalenia skóry z podrażnienia w pew-

nych grupach zawodowych jest częstsze niż w ogólnej po-

pulacji. Wynika ono z zawodowego narażenia na czynniki

drażniące w postaci detergentów i substancji dezynfeku-

jących, dlatego należy bardzo dokładnie przeanalizować

skład i właściwości preparatów, które są przeznaczone do

częstego stosowania do mycia oraz dezynfekcji rąk w profe-

sjonalnych gabinetach kosmetycznych i fryzjerskich.

M

echanizm działania

czynników drażniących

Rozwój chorób skóry na podłożu długotrwałej reakcji

zapalnej wynika zwykle ze wzajemnych oddziaływań

między czynnikami drażniącymi a skórą i zależy od wła-

ściwości samego czynnika, podatności osoby stosującej

dany preparat oraz warunków środowiska. Czynniki

drażniące, obecne w wielu preparatach do higieny rąk,

mogą powodować zmiany w strukturze komórek skó-

ry, zwłaszcza keratynocytów budujących jej wierzchnią

warstwę. Naruszenie błon komórkowych keratynocytów

powoduje uwalnianie z nich mediatorów stanu zapalne-

go, które z kolei powodują, wskutek kaskadowych reakcji,

stan zapalny skóry. Wystarczająco wysokie stężenie i od-

powiednio długa ekspozycja na substancję drażniącą bez

uprzedniego uczulenia powoduje reakcję z podrażnienia,

przy czym zwykle taka reakcja ogranicza się do miejsca

działania substancji drażniącej. W sytuacji, gdy mamy do

czynienia z bardzo częstym myciem rąk przy użyciu de-

tergentów, pojawia się proces przewlekłego podrażnienia,

gdzie znaczenie ma powtarzalność ekspozycji w krótkich

odstępach czasu, bez zaistnienia przerw pozwalających

na regenerację naskórka [10].

Dlatego też konieczne jest wnikliwe analizowanie

składu preparatów przeznaczonych do częstego mycia

i dezynfekcji rąk.

S

kładniki czynne

preparatów myjących

skórę

Praktycznie we wszystkich kosmetykach występują sub-

stancje powierzchniowo czynne (SPC), które pełnią funk-

cje myjące, emulgujące, zwilżające, dyspergujące, piorące,

pianotwórcze, a nawet przeciwdrobnoustrojowe. Dużą

grupę stanowią wśród nich detergenty, standardowo roz-

patrywane jako czynniki służące do usuwania brudu z po-

wierzchni ożywionych i nieożywionych. Ponieważ są one

coraz częściej i w większych ilościach stosowane na skórę

rąk i ciała, uważa się, że powinny spełniać wysokie stan-

dardy dotyczące bezpieczeństwa ich stosowania. Na rynku

obecna jest bardzo szeroka gama środków służących do

mycia rąk, począwszy od najprostszych mydeł, aż do złożo-

nych, bogatych w składniki preparatów zawierających do-

datki w postaci emolientów, humektantów, syntetycznych

bądź naturalnych [11, 12]. Zdecydowaną większość tenzy-

dów stanowią związki anionowe, które posiadają w swej

budowie prosty łańcuch alkilowy w roli części lipofilowej,

natomiast część hydrofilowa związku to zwykle grupa

karboksylowa, sulfonowa, fosforanowa, hydroksylowa,

aminowa, anionowa lub polioksyalkilowa. W roztworze

związki powierzchniowo czynne ustawiają się częścią hy-

drofobową w kierunku cząsteczek brudu, natomiast czę-

ścią hydrofilową w kierunku wody, tworząc wokół cząste-

czek brudu agregaty zwane micelami. Obniżone napięcie

powierzchniowe wody oraz ruch sprzyjają odrywaniu się

cząsteczek brudu od powierzchni. Micele z uwięzionymi

cząsteczkami brudu i powietrza tworzą pianę, która ulega

flotacji, czyli unoszeniu ku powierzchni wody. Syntetycz-

ne detergenty wykazują większą efektywność w usuwaniu

zabrudzeń niż tradycyjne mydła, ponieważ zachowują

swoją aktywność nawet w twardej wodzie, tworząc nieroz-

puszczalne osady z jonami wapnia i magnezu [13].

Stosowane w kosmetyce środki powierzchniowo czyn-

ne muszą być dobrze tolerowane przez skórę i błony

śluzowe, bezbarwne i bezwonne, niealergizujące, che-

micznie trwałe i obojętne wobec pozostałych składni-

ków preparatu, czyste pod względemmikrobiologicznym

oraz łatwo biodegradowalne [14].

Detergenty stosowane w kosmetykach dzielimy na

jonowe i niejonowe, przy czym do jonowych zaliczamy

anionowe, kationowe i amfoteryczne. Powszechnie stoso-

wane związki z grupy soli alkilosiarczanów występujące

w składzie INCI (

International Nomenclature of Cosmetic

Ingredients

) najczęściej pod nazwą SLS (

Sodium Lauryl

Sulfates

) lub SLES (

Sodium Laureth Sulfates

) zaliczane są

do grupy detergentów anionowych. Zachowują aktyw-

ność powierzchniową zarówno w obecności kwasów, jak

i zasad, i są skutecznymi środkami myjącymi, również

w twardej wodzie. Reagują one obojętnie i praktycznie

nie drażnią skóry oraz błon śluzowych. Na zniwelowa-

nie ich działania drażniącego wobec błon śluzowych ko-

rzystnie wpływa wzrost stopnia oksyetylenowania alki-

losiarczanów, który jednocześnie zwiększa ich stabilność

w roztworach kwaśnych [15]. SLS i SLES zostały uznane za

nietoksyczne przez Komisję Europejską i Komitet Nauko-

wy ds. Bezpieczeństwa Konsumentów (SCCS), natomiast

Eksperci

Cosmetic Ingredient Review

(CIR)

Expert Panel

Page 70 - KE 2.2013 - całość - www