< PreviousSTRESZCZENIE Skóra, największy organ ludzkiego ciała, jest nieustannie na- rażona na promieniowanie ultrafioletowe. Umiarkowana ekspozycja na słońce może korzystnie oddziaływać na orga- nizm – wspiera syntezę witaminy D3, poprawia nastrój oraz bywa pomocna w leczeniu niektórych chorób skóry. Nad- mierna prowadzi do fotostarzenia, przebarwień i zwiększa ryzyko raka skóry. Celem pracy było przedstawienie zarówno pozytywnych, jak i negatywnych konsekwencji promieniowania ultrafiole- towego oraz ocena działania substancji promieniochronnych. Przegląd literatury pokazuje, że skuteczna ochrona prze- ciwsłoneczna, w tym stosowanie filtrów ochronnych, unika- nie słońca w godzinach okołopołudniowych i regularne kon- trolowanie skóry, jest kluczowe w zapobieganiu negatywnym skutkom promieniowania. Słowa kluczowe: promieniowanie ultrafioletowe, fotostarzenie, synteza witaminy D, filtry fizyczne, filtry chemiczne ABSTRACT The skin, the human body’s largest organ, is constantly exposed to ultraviolet radiation. Moderate exposure to sunlight can have a beneficial effect on the body – it supports vitamin D3 synthesis, improves mood and can be helpful in treating certain skin diseases. Excessive exposure leads to photoaging, discoloration, and increases the risk of skin cancer. This study aimed to present both the positive and negative consequences of ultraviolet radiation and to evaluate the effectiveness of sunscreen substances. A review of the literature showed that effective sun protection, including the use of protective filters, avoiding the sun around midday, and regular skin examinations, is crucial in preventing the negative effects of radiation. Keywords: ultraviolet radiation, photoaging, vitamin D synthesis, physical filters, chemical filters Aleksandra Kurek 1 , Agata Szlachetka 2 0009-0000-1339-2144 , Dagmara Polak-Bielawska 2 0009-0009-0892-8990 1 Koło Naukowe przy Wydziale Lekarskim i Nauk o Zdrowiu, Akademia Tarnowska, ul. Mickiewicza 8, 33-100 Tarnów 2 Wydział Lekarski i Nauk o Zdrowiu, Akademia Tarnowska, ul. Mickiewicza 8, 33-100 Tarnów +48 698 800 085 olakurek6@gmail.com Sposób cytowania / Cite Kurek A, Szlachetka A, Polak-Bielawska D. Wpływ promieniowania UV na skórę oraz wybrane związki fotoprotekcyjne stosowane w preparatach kosmetycznych. Aesth Cosmetol Med. 2025;14(3):93-98. https://doi.org/10.52336/acm.2025.015 Wpływ promieniowania UV na skórę oraz wybrane związki fotoprotekcyjne stosowane w preparatach kosmetycznych The effects of UV radiation on the skin and selected photoprotective compounds used in cosmetic products WSTĘP Skóra składa się z trzech warstw: naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej. Jej zadaniem jest m.in. ochrona organi- zmu przed szkodliwym promieniowaniem, zwłaszcza ultra- fioletowym (UV, ultraviolet radiation). Naskórek zawiera me- lanocyty produkujące melaninę, która pochłania promienio- wanie UV i chroni komórki przed uszkodzeniem [1]. Głębsze warstwy skóry, dzięki obecności kolagenu i elastyny, mogą ulegać degradacji pod wpływem długotrwałej ekspozycji na promieniowanie, co prowadzi do fotostarzenia skóry [2, 3]. Promieniowanie UV może pochodzić ze źródeł naturalnych, takich jak słońce oraz ze źródeł sztucznych, na przykład lamp emitujących światło ultrafioletowe. Można wyróżnić trzy po- dzakresy promieniowania UV w zależności od długości fali. This is an article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 4.0 Unported (CC BY 4.0) https://creativecommons.org/licenses/by/4.0/ Review article / Artykuł przeglądowy 3 / 2025 Kosmetologia Estetyczna 9 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” W• UVA (315-380 nm). Stanowi 95% promieniowania UV do- cierającego do Ziemi. Może powodować reakcje fototok- syczne i fotoalergiczne, przebarwienia skóry, uszkodzenia DNA oraz nowotwory. Dodatkowo dzieli się je na dwa zakre- sy fal: UVA1 (340-400 nm) i UVA2 (320-340 nm). • UVB (290-320 nm). Dociera do powierzchni Ziemi w niewiel- kiej ilości – stanowi zaledwie 5% całkowitego promieniowa- nia UV, Jest najbardziej intensywne w godzinach od 10:00 do 15:00, powoduje oparzenia, pigmentację skóry, a także przy- czynia się do rozwoju nowotworów skórnych i zaćmy. • UVC (100-280 nm). Jest pochłaniane przez atmosferę i nie dociera do Ziemi. Jest wytwarzane przez sztuczne źródła i wykorzystywane do sterylizacji [4, 5]. KORZYSTNE SKUTKI PROMIENIOWANIA UV Słońce, aktywując metabolizm i produkcję endorfin, zwanych „hormonami szczęścia”, wpływa na poprawę nastroju i samo- poczucia. Promieniowanie UVB docierające do powierzchni skóry ułatwia syntezę witaminy D 3 , która jest kluczowa dla mi- neralizacji kości i ochrony przed chorobami autoimmunolo- gicznymi. Witamina D powstaje w skórze pod wpływem pro- mieniowania UVB, a jej produkcja zależy od takich czynników jak pora roku, szerokość geograficzna i fototyp skóry [6]. Bada- nia naukowe wykazały, że w Polsce wystarczy 15 minut ekspo- zycji na słońce około 20% powierzchni ciała, aby uzyskać odpo- wiednią dawkę promieniowania niezbędną do syntezy witami- ny D. Taka ekspozycja prowadzi także do znaczącego wzrostu poziomu kalcydiolu we krwi, porównywalnego z przyjęciem 10 000-20 000 jm cholekalcyferolu. Badania medyczne po- twierdziły, że synteza witaminy D 3 w skórze, zachodząca dzię- ki fotoaktywacji promieniowaniem UVB, odgrywa istotną rolę w profilaktyce zdrowotnej [4]. Witamina D chroni przed wystę- powaniem krzywicy u dzieci i osteoporozy u starszych osób [7]. Opalenizna działa jako naturalna ochrona przed nadmier- nym promieniowaniem UV, a melanina absorbuje promienio- wanie UVA i UVB. Ekspozycja na UVB zwiększa ukrwienie skó- ry, jej elastyczność oraz odporność na infekcje, a także wspo- maga gojenie się ran i owrzodzeń. Promieniowanie UV wpływa na poprawę nastroju, zwiększa aktywność gruczołów wydzie- lania wewnętrznego, obniża poziom cholesterolu i wspomaga proliferację keratynocytów. Helioterapia, która była stosowa- na również u naszych przodków, wykorzystuje terapeutyczne dawki promieni UV w leczeniu schorzeń takich jak łuszczyca, bielactwo, atopowe zapalenie skóry i łysienie plackowate [2]. Fototerapia, którą stosuje się w dermatologii, wykorzystu- je promieniowanie UVB i UVA do leczenia różnych schorzeń skórnych, szczególnie gdy inne metody są nieskuteczne. Rodzaje fototerapii: • wykorzystująca połączenie psoralenów z promieniowa- niem ultrafioletowym typu A (PUVA, psoralen ultraviolet A), • wykorzystująca światło ultrafioletowe o długich falach UVA 1 (340-400 nm), • szerokopasmowym promieniowaniem ultrafioletowym typu B (BB-UVB, broadband ultraviolet B), • wąskopasmowym ultrafioletem B (NB-UVB, narrowband ultraviolet B) [8]. Fototerapia PUVA Fotochemioterapia PUVA, czyli psoralenowy ultrafiolet A, po- lega na użyciu psoralenów (doustnie lub miejscowo) wraz z promieniowaniem UVA. Psoraleny uwrażliwiają skórę na UV, co hamuje wzrost keratynocytów przez wiązania krzyżo- we kwasu deoksyrybonukleinowego (DNA, deoxyribonucleic acid). PUVA stosuje się w leczeniu łuszczycy, bielactwa, ato- powego zapalenia skóry i łysienia plackowatego. Rodzaje terapii PUVA: • klasyczna PUVA − doustne podawanie psoralenu, • kąpiele PUVA − kąpiel w roztworze psoralenu przed na- świetlaniem UVA, • miejscowe PUVA − psoralen nakładany na zmienioną skórę, • rePUVA − połączenie PUVA z retinoidem, • PUVA sol − psoralen i promieniowanie słoneczne. Rzadko stosowane z powodu ryzyka oparzeń [9]. Łuszczyca to przewlekłe schorzenie zapalne, które doty- ka od 1 do 3% populacji. Najczęstszą jej odmianą jest łuszczy- ca zwykła, znana również jako łuszczyca plackowata [10]. Ba- danie, które obejmowało 1300 pacjentów z łuszczycą wyka- zało, że u 88% z nich terapia PUVA doprowadziła do remisji objawów skórnych [11]. W celu zwiększenia skuteczności te- rapii PUVA stosuje się leczenie skojarzone, polegające na do- ustnym podawaniu retinoidów, takich jak acytretyna. Prze- analizowano wyniki badania obejmującego 265 pacjentów z łuszczycą, oceniając efekty połączenia doustnych pochod- nych witaminy A z terapią PUVA. Wyniki pokazały, że takie podejście zwiększało szansę na całkowite ustąpienie zmian łuszczycowych o 22% w porównaniu z samą terapią PUVA, a prawdopodobieństwo poprawy było o 47% wyższe w po- równaniu z monoterapią retinoidami [8]. W innym badaniu, z udziałem 60 pacjentów z ciężką łuszczycą, porównano sku- teczność terapii skojarzonej PUVA z acytretyną oraz samej te- rapii PUVA. Wyniki pokazały, że całkowite ustąpienie zmian skórnych osiągnięto u 96% pacjentów poddanych leczeniu skojarzonemu, podczas gdy remisję zaobserwowano u 80% osób leczonych wyłącznie terapią PUVA [11]. Fototerapia UVA1 Fototerapia UVA1 to nowa forma terapii wykorzystująca świa- tło ultrafioletowe o długich falach (340-400 nm), rozwinięta w latach 80. XX w. W przeciwieństwie do PUVA, nie wymaga stosowania psoralenów i omija UVA2 (320-340 nm). Zabie- gi dzielą się na trzy zakresy energii: niską (10-20 J/cm²), śred- nią (20-70 J/cm²) i wysoką (70-130 J/cm²). UVA1 wnika głębo- ko w skórę, ma właściwości immunomodulujące i może być skuteczna w leczeniu atopowego zapalenia skóry oraz ziar- niaka grzybiastego [12]. Terapia jest odpowiednia dla wszyst- 3 / 2025 Kosmetologia Estetyczna 10 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” Wkich grup wiekowych, w tym dzieci, kobiet w ciąży i osób nie- tolerujących psoralenów. Zalecana jest głównie w leczeniu atopowego zapalenia skóry i twardzinowych chorób skóry. Badania wskazują, że terapia przynosi efekty u 20% pacjen- tów otrzymujących małą dawkę, 83% przy dawce średniej i 100% przy dawce wysokiej [13]. Fototerapia UVB Fototerapia UVB obejmuje promieniowanie w zakresie 290- 320 nm, w tym szerokopasmowe BB-UVB (290-320 nm) i wąskopasmowe NB-UVB (311-313 nm) [12]. UVB stosuje się w leczeniu atopowego zapalenia skóry, łuszczycy, świądu, parałuszczycy, ziarniaka grzybiastego, róży i łojotokowego za- palenia skóry. Terapia BB-UVB jest stosowana u pacjentów z chłoniakami skóry, a NB-UVB u pacjentów z bielactwem, przewlekłą pokrzywką, pokrzywką lekką i plamicą barwni- kową. NB-UVB jest skuteczna w leczeniu łuszczycy i egze- my atopowej [8]. Badanie przeprowadzone przez Lozińskie- go i współautorów dotyczyło porównania skuteczności tera- pii BB-UVB i PUVA w leczeniu łuszczycy. Całkowitą remisję zmian skórnych osiągnięto u 36 pacjentów (30%). W grupie 53 pacjentów poddanych terapii PUVA zaobserwowano wyż- szą efektywność, co potwierdza przewagę tej metody nad te- rapią BB-UVB [14]. U pacjentów, u których zmiany skórne obejmują ponad 10% powierzchni ciała, standardowym spo- sobem leczenia ciężkiej łuszczycy miejscowej jest fototerapia NB-UVB. Natomiast przy zajęciu mniej niż 10% powierzch- ni ciała stosuje się celowaną fototerapię, która okazuje się szczególnie skuteczna w leczeniu trudno dostępnych obsza- rów, takich jak łokcie, kolana czy podudzia [15]. NEGATYWNE SKUTKI PROMIENIOWANIA UV Promieniowanie UV wpływa na organizm człowieka, wywo- łując zarówno natychmiastowe, jak i opóźnione, niekorzystne skutki. Ostre reakcje pojawiają się w ciągu jednego dnia, na- tomiast skutki przewlekłe wynikają z długotrwałej ekspozy- cji. Promieniowanie UVA przyczynia się do przedwczesnego starzenia skóry, fotouczuleń, zaczerwienienia, przebarwień, piegów oraz plam pigmentacyjnych. UVB powoduje rumień fotochemiczny i oparzenia słoneczne. Najpoważniejszym za- grożeniem są zmiany nowotworowe, zwłaszcza czerniak zło- śliwy, których rozwój wiąże się z mutacjami DNA [2, 4]. Fotostarzenie Starzenie jest naturalnym procesem obejmującym zmia- ny metaboliczne i fizykochemiczne w komórkach. Wyróżnia się starzenie wewnątrzpochodne, wynikające z upływu cza- su i zmian hormonalnych oraz starzenie zewnątrzpochodne, spowodowane czynnikami zewnętrznymi jak promieniowa- nie UV, zanieczyszczenia, dym papierosowy i zła pielęgnacja skóry. Jest ono spowodowane nadmiernym narażeniem na UV, które prowadzi do zmian w wyglądzie, funkcjach i struk- turze skóry, takich jak przedwczesne zmarszczki i utrata ela- styczności [16, 17]. Promieniowanie UVA przenika głęboko do skóry wpływając na fibroblasty, komórki dendrytyczne, za- palne i śródbłonka naczyniowego, natomiast UVB dociera do warstwy żywej naskórka powodując uszkodzenia DNA. Reak- tywne formy tlenu generowane przez UVA oraz bezpośrednie uszkodzenia DNA przez UVB przyczyniają się do procesu fo- tostarzenia [2, 17]. Długotrwała ekspozycja na promieniowanie UV wpływa na warstwę naskórkową i skórę właściwą. Promieniowanie UVA działa głównie na komórki skóry właściwej, takie jak fibrobla- sty, komórki śródbłonka naczyń krwionośnych, limfocyty T, komórki dendrytyczne, komórki tuczne oraz granulocyty. Do- ciera także do komórek macierzy włosa, melanocytów i kera- tynocytów w warstwie podstawnej naskórka. Promieniowa- nie UVB oddziałuje głównie na keratynocyty, komórki Lan- gerhansa oraz bariery lipidowe naskórka [17]. Zmiany w strukturze skóry obejmują rzadsze rozmieszcze- nie włókien kolagenowych, zwiększoną degradację kolage- nu, gromadzenie nieprawidłowej elastyny w skórze właści- wej, wzrost liczby neutrofilów i mastocytów, pogrubienie na- skórka oraz zmniejszenie liczby komórek Langerhansa. Skóra starzejąca się pod wpływem promieniowania UV staje się su- cha, szorstka i ma nierówną powierzchnię z powodu uszko- dzenia warstwy lipidowej przez gorące i suche powietrze podczas ekspozycji na słońce. Mikroskopowy obraz naskór- ka poddanego egzostarzeniu pokazuje wyraźne pogrubienie, szczególnie w warstwie rogowej. W zewnętrznej warstwie na- skórka obserwuje się degenerację struktury korneodesmoso- mów, co prowadzi do powstawania skupisk częściowo oddzie- lonych komórek. Keratynocyty tracą swoją typową polarność i wykazują atypową budowę komórkową, co skutkuje uszko- dzeniami DNA, licznymi zmianami dysplastycznymi, nowo- tworowymi i procesami apoptozy. Prowadzi to do zwiększenia grubości warstwy rogowej i ziarnistej skóry. Liczba komórek Langerhansa ulega redukcji, co osłabia reakcję immunolo- giczną i podnosi ryzyko rozwoju nowotworów skóry [18, 19]. Ekspozycja na gorące, suche powietrze prowadzi do uszko- dzenia warstwy lipidowej naskórka, zmniejszając zawartość ceramidów, steroli i kwasów tłuszczowych, w tym kwasu γ-li- nolenowego i palmitynowego. Zdrowy naskórek zawiera wy- soki poziom ceramidów i sfingolipidów oraz cholesterolu, które pełnią funkcję spoiwa międzykomórkowego, chroniąc skórę przed utratą wody i szkodliwym wpływem czynników zewnętrznych. Zaburzenie równowagi lipidów prowadzi do transepidermalnej utraty wody (TEWL, transepidermal water loss) i zmniejszenia ilości mucyny w naskórku, co obniża wil- gotność skóry [17]. Granica między skórą a naskórkiem ulega spłaszczeniu, a zmniejszenie liczby sopli naskórkowych oraz adhezji międzykomórkowej ogranicza wymianę metabolicz- ną między tymi warstwami. Typowym symptomem starze- nia się skóry pod wpływem słońca jest elastoza posłoneczna, która objawia się zmianami przerostowymi, takimi jak grud- ki, guzki i głębokie bruzdy. Zmiany w strukturze włókien ko- 3 / 2025 Kosmetologia Estetyczna 11 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” Wlagenowych odpowiadają za zmarszczki i bruzdy. Promienio- wanie UVA zaburza struktury komórkowe skóry oraz jej ma- cierz międzykomórkową, wpływając na kolagen i elastynę [2]. W skórze właściwej uszkodzenia sieci drobnych naczyń krwionośnych oraz zapalenie wokół naczyń są powszechne. Naczynia stają się atroficzne, mają cienkie ściany i są roz- szerzone, a wiele z nich zanika lub częściowo zamyka swoje światło, co prowadzi do zmian naczyniowych na powierzchni skóry, takich jak plamica czy teleangiektazje [18]. W 2012 roku opublikowano w New England Journal of Me- dicine przypadek mężczyzny, u którego jednostronne fotosta- rzenie było wynikiem wieloletniego prowadzenia samocho- du dostawczego. Inne badania nad bliźniętami jednojajowy- mi wykazały, że różnice w ekspozycji na UV mogą powodować znaczące różnice w widocznych oznakach starzenia [20]. Inne badania analizowały wpływ czynników środowisko- wych na proces starzenia się u bliźniąt jednojajowych. Przed- stawiono przypadek 61-letnich kobiet, u których zaobser- wowano znaczną różnicę w ekspozycji na promieniowanie słoneczne. Jedna z kobiet przebywała na słońcu o 10 godzin tygodniowo dłużej niż druga. Ustalono, że widoczna różni- ca wieku między nimi wynosiła około 11 lat. W artykule omó- wiono negatywne skutki promieniowania UV, takie jak utrata elastyczności skóry, hiperpigmentacja, degradacja kolagenu oraz ścieńczenie skóry właściwej. Zmiany te, charaktery- styczne dla fotostarzenia, istotnie wpływają na wizualne po- strzeganie wieku danej osoby [21]. Zmiany barwnikowe Nierówności pigmentacji skóry to powszechny problem, do- tyczący 35% kobiet po 30. roku życia i 90% po 50. roku życia, co wpływa na postrzeganie własnego wyglądu. Spowodowa- ne są nieprawidłową produkcją melaniny i jej rozmieszcze- niem. Melanina, wytwarzana przez melanocyty, jest odpo- wiedzialna za kolor skóry [22]. Zaburzenia pigmentacji mogą mieć przyczyny endogenne i egzogenne, z promieniowaniem słonecznym jako głównym czynnikiem zewnętrznym. Mogą objawiać się jako melasma, plamy soczewicowate, piegi i inne przebarwienia pozapalne [23]. Produkcja melaniny, zwana melanogenezą, angażuje me- lanocyty i komórki neuronabłonkowe. Proces obejmuje utle- nianie tyrozyny, tworzenie dopachinonu, eumelaniny (ciemny barwnik) i feomelaniny (jaśniejszy barwnik). Kluczowym en- zymem jest tyrozynaza, przekształcająca L-tyrozynę w L-DO- PA i dalej w melaniny. Promieniowanie UVB stymuluje produk- cję melaniny, zwiększając liczbę melanocytów i ich aktywność. Zmiany pigmentacyjne wynikają z zaburzeń produkcji lub rozmieszczenia melaniny: • hipopigmentacja − brak melaniny, wyraźne różnice od ota- czającej skóry, • hiperpigmentacja − nadmierne wydzielanie melaniny, może być rozległa i rozmazana. Przebarwienia można podzielić na: • naskórkowe − nadmiar melaniny w naskórku, • skórne − nadmiar melaniny w warstwie brodawkowej skóry właściwej, • mieszane − barwnik w naskórku i skórze właściwej [2]. Najczęstsze zaburzenia barwnikowe to piegi posłoneczne, ostuda, plamy soczewicowate oraz reakcje fototoksyczne i fo- toalergiczne. • Piegi (ephelides). Dziedziczne plamy barwnikowe pojawia- ją się na obszarach skóry szczególnie narażonych na działa- nie słońca, takich jak: nos, czoło, policzki, kończyny czy ple- cy. Występują najczęściej w dzieciństwie i mają jasnobrązo- wy lub ciemnobrązowy kolor, zwykle osiągając średnicę od 2 do 5 mm. Powstają z powodu lokalnego zwiększenia pro- dukcji melaniny przy zachowanej liczbie melanocytów. Eks- pozycja na słońce może nasilić ich intensywność, co sprawia, że latem stają się bardziej widoczne i ciemniejsze, natomiast zimą mogą zblednąć. Piegi częściej występują u osób o ja- snych włosach i jasnej karnacji, zwłaszcza o fototypie I i II [22]. • Ostuda (chloasma). Skórne przebarwienia o nieregularnym kształcie i ciemnobrązowym zabarwieniu, często występują- ce symetrycznie na twarzy. Powstaje w wyniku nagromadze- nia pigmentu w skórze, wzrostu liczby melanocytów i mela- nosomów oraz zwiększonej aktywności tyrozynazy wywoła- nej działaniem promieniowania UV. Głównym czynnikiem wywołującym jest ekspozycja na promieniowanie ultrafiole- towe, jednak patogeneza ostudy jest kompleksowa i obejmu- je zarówno uwarunkowania genetyczne, jak i zmiany hormo- nalne związane z różnymi okresami życia, takimi jak ciąża, menopauza, zaburzenia miesiączkowania, stosowanie do- ustnej antykoncepcji oraz dysfunkcje tarczycy. Może być rów- nież związana z innymi schorzeniami, na przykład przewle- kłą chorobą wątroby i zaburzeniami nadnerczy [24]. • Plamy soczewicowate (lentigines) oraz plamy soczewicowate starcze (lentigo senilis). Najczęściej zlokalizowane są w war- stwie naskórka, choć czasami mogą występować również w skórze właściwej. Mogą być wrodzone lub nabyte w wy- niku długotrwałej ekspozycji skóry na promieniowanie UV. Lentigines senilis pojawiają się z wiekiem, najczęściej na grzbietowych powierzchniach rąk i przedramion, natomiast lentigines solaris wynikają z oparzeń słonecznych [2, 24]. • Przebarwienia starcze. Są typowe dla wieku starczego i szczególnie widoczne na obszarach regularnie narażo- nych na promieniowanie UV, takich jak twarz, dekolt, ra- miona i grzbiety rąk. Ciemnobrązowe przebarwienia mogą osiągać średnicę 1 cm lub większą i charakteryzują się bar- dziej lub mniej regularnymi brzegami. Ich liczba i wielkość zazwyczaj nasila się z wiekiem. Mechanizm ich powstawa- nia wiąże się ze zwiększoną liczbą melanocytów oraz inten- sywniejszą produkcją melaniny. Udowodniono silny zwią- zek między tymi przebarwieniami a długotrwałą ekspozy- cją na promieniowanie słoneczne, fotouszkodzeniem oraz zwiększonym ryzykiem rozwoju raka skóry, szczególnie czerniaka powstającego z lentigo senilis [25]. 3 / 2025 Kosmetologia Estetyczna 12 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” W• Odczyny fotoalergiczne. Występują wskutek ekspozy- cji skóry na substancje uczulające (fotohapteny) oraz pro- mieniowanie UV. Promieniowanie to inicjuje reakcję foto- chemiczną, w wyniku której prohapteny przekształcają się w hapteny, co wywołuje reakcję alergiczną typu późnego. Aktywacja substancji fotoalergizujących przez promienio- wanie słoneczne prowadzi do wystąpienia zmian znanych jako fotoalergiczny wyprysk kontaktowy [24]. Objawy tego schorzenia, w postaci grudek i świądu, pojawiają się zwy- kle po około 24-48 godzinach od ekspozycji na fotohapteny i promieniowanie UV, głównie na odsłoniętych częściach ciała, choć w przypadku nasilonych reakcji mogą wystę- pować także na obszarach chronionych przed słońcem. Do związków fotoalergizujących zalicza się niektóre niestero- idowe leki przeciwzapalne (NLPZ), sulfonamidy, tetracy- kliny, tiazydy, leki przeciwhistaminowe, niektóre substan- cje zapachowe, perfumy, środki uspokajające oraz alergeny roślinne. Udowodniono, że 70% fototoksyn i fotoalerge- nów staje się aktywnych pod wpływem promieniowania UVA. Substancje fototoksyczne obejmują: furokumaryny, czyli związki pochodzenia roślinnego, substancje pochod- ne smołowców takie jak dziegieć, antracen i ich pochodne, a także benzen, toluen, ksylen, fluoresceinę, eozynę, nie- które antybiotyki, niektóre niesteroidowe leki przeciwza- palne (NLPZ), błękit metylenowy oraz siarczan kadmu [25]. Nowotwory Promieniowanie UV zwiększa ryzyko czerniaka złośliwe- go, raka podstawnokomórkowego i raka płaskonabłonkowe- go. UV uszkadza DNA komórek skóry, co prowadzi do mutacji i rozwoju nowotworów [4]. • Rak podstawnokomórkowy (BCC, carcinoma basocellula- re). Najczęstszy nowotwór skóry, stanowiący 80-85% przy- padków. Występuje na skórze narażonej na UV, głównie na twarzy. Cechuje się wolnym wzrostem i rzadkimi przerzu- tami. Najczęściej rozwija się ze zmian przedrakowych jak rogowacenie słoneczne. Leczenie obejmuje zabiegi chirur- giczne i niechirurgiczne [26]. • Rak płaskonabłonkowy (SCC, squamous cell carcinoma), zwany również kolczystokomórkowym. Nowotwór z ke- ratynizujących komórek naskórka, z szybkim wzrostem i skłonnością do przerzutów. Pojawia się po 50. roku życia, głównie na twarzy i rękach. Rozwój związany z dezaktywa- cją genu P53 i ekspozycją na UV. Objawia się czerwonymi grudkami, które mogą prowadzić do owrzodzeń [27]. • Czerniak złośliwy. Potencjalnie śmiertelny nowotwór rozwi- jający się z melanocytów. Ryzyko zwiększaja intensywne na- rażenie na UV, niska ilość pigmentu i dziedziczne predys- pozycje. Najczęściej diagnozowany u młodych kobiet. Czer- niak ma kilka postaci klinicznych, od plam soczewicowatych do guzków bezbarwnikowych. Wczesne wykrycie wymaga świadomości objawów, takich jak asymetria znamion, niere- gularne brzegi, zmiana rozmiaru czy świąd. Samoobserwa- cja i dermoskopia są kluczowe dla wczesnej diagnozy. Zapobieganie polega na unikaniu słońca w godzinach szczytu, stosowaniu kremów z filtrem i regularnej obserwa- cji skóry [9, 26]. Mechanizm kancerogenny UVB (280-320 nm) polega na bezpośrednim uszkadzaniu DNA komórek skóry, prowadząc do tworzenia dimerów pirymidynowych i mutacji w genie su- presorowym p53, co jest szczególnie istotne w patogenezie SCC. Z kolei promieniowanie UVA (320-400 nm) działa po- średnio, generując reaktywne formy tlenu (ROS), które powo- dują oksydacyjne uszkodzenia DNA, lipidów i białek. Badania wykazały, że przewlekła ekspozycja na UVB i ostra, wielokrot- na ekspozycja na UVA znacząco zwiększają ryzyko wystą- pienia BCC i SCC, szczególnie na obszarach skóry regularnie eksponowanych na słońce. W przypadku czerniaka złośliwe- go zidentyfikowano mutacje w genach BRAF, CDK4 i PTEN, które są powiązane z działaniem UVB, a ryzyko zachorowania istotnie wzrasta w wyniku poparzeń słonecznych doznanych w dzieciństwie. Dane epidemiologiczne wskazują na alar- mujący wzrost zachorowań na nowotwory skóry, co podkre- śla znaczenie profilaktyki i ochrony przed szkodliwym działa- niem promieniowania UV [27]. FOTOPROTEKCJA Regularne stosowanie preparatów ochronnych przeciwsło- necznych oraz noszenie okularów przeciwsłonecznych zna- cząco zmniejsza ryzyko przedwczesnego starzenia się skó- ry i problemów skórnych związanych z ekspozycją na słoń- ce. Profilaktyka przeciwsłoneczna obejmuje unikanie słońca między 10:00 a 15:00, regularne stosowanie preparatów z fil- trami przez cały rok oraz odpowiednią dietę bogatą w wa- rzywa i owoce, które dostarczają antyoksydantów i witamin wspierających zdrowie skóry. Unikanie używek, takich jak ty- toń i alkohol, również pomaga zmniejszyć wrażliwość skóry na promieniowanie [28]. Filtry fizyczne Filtry fizyczne, takie jak dwutlenek tytanu (TiO 2 ) i tlenek cynku (ZnO), odbijają promieniowanie UV, tworząc warstwę ochron- ną na skórze [22]. Dwutlenek tytanu jest skuteczniejszy prze- ciw UVB, a tlenek cynku przeciw UVA. W produktach kosme- tycznych często stosuje się oba te składniki jednocześnie. Pre- paraty fotoochronne zawierające mikronizowane pigmenty są zazwyczaj emulsjami typu woda olej (W/O). Jednakże stosowa- nie ich w formulacjach kosmetycznych może być trudne. Ist- nieje ryzyko bielenia skóry przy większych rozmiarach czą- stek (200-300 μm), a wysoki indeks refrakcji światła widzial- nego oraz potencjalne tworzenie agregatów i penetracja przez warstwę rogową mogą być problematyczne. Jednym z podejść do rozwiązania tych problemów jest powlekanie cząsteczek fil- trów mineralnych silikonami lub warstwą tlenku glinu [29]. 3 / 2025 Kosmetologia Estetyczna 13 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” WFiltry chemiczne Filtry chemiczne to związki organiczne z licznymi wiązaniami nienasyconymi i grupami zawierającymi wolne pary elektro- nów, które absorbują energię UV i przekształcają ją w ciepło. Filtry UVB działają w zakresie 290-320 nm, z optymalnym pochłanianiem przy 308 nm, i obejmują takie składniki jak PABA, salicylan oktylu i pochodne kamfory. Filtry UVA działa- ją w zakresie 320-400 nm; do najczęściej stosowanych należą butylometoksydibenzoilometan oraz Mexoryl SX. Filtry sze- rokopasmowe chronią przed UVA i UVB, w tym benzofenony, takie jak benzophenone-3, -4 i -5. Ważne jest, aby te związki nie przenikały do głębszych warstw skóry ani do krwiobiegu, były odporne na światło, temperaturę i wodę oraz minimali- zowały ryzyko podrażnień i alergii [4, 29]. Naturalne środki promieniochronne Produkty pochodzenia naturalnego mogą oferować ochronę przed promieniowaniem UV dzięki zdolności do absorbowa- nia promieni słonecznych, choć ich działanie jest zazwyczaj słabsze niż filtrów chemicznych czy fizycznych, więc nie po- winny być jedynym środkiem ochronnym [25]. Wśród natu- ralnych składników o właściwościach fotoprotekcyjnych znaj- dują się ostryż długi (Curcuma longa L.), który zawiera kur- kuminę o działaniu antyoksydacyjnym i przeciwzapalnym; propolis, wytwarzany przez pszczoły, zawierający polifenole absorbujące UV; koniczyna łąkowa (Trifolium pratense L.) bo- gata w izoflawony, takie jak ekwol, który pochłania promienio- wanie UVB; herbata chińska (Camellia sinensis L.) z katechina- mi o silnym działaniu antyoksydacyjnym; ostropest plamisty (Silybum marianum L.), który zawiera sylibinę o właściwo- ściach antyoksydacyjnych; rozmaryn lekarski (Rosmarinus of- ficinalis L.), który dostarcza kwasu rozmarynowego wpływa- jącego na produkcję melaniny; aloes zwyczajny (Aloe vera L.) z właściwościami przeciwzapalnymi i ochronnymi przed po- parzeniami słonecznymi; orzech włoski (Juglans regia L.) za- wierający juglon, działający jako filtr UV; ekstrakt z korzenia tarczycy bajkalskiej (Scutellaria baicalensis L.) z flawonoidami o działaniu antyoksydacyjnym i absorpcyjnym UV [30]. PODSUMOWANIE Umiarkowana ekspozycja organizmu na promieniowa- nie słoneczne może przynieść korzystne skutki dla zdrowia, wspomagając syntezę witaminy D 3 , poprawiając samopoczu- cie i wykazując działanie terapeutyczne w przypadku niektó- rych schorzeń skórnych. Jednak nadmierna ekspozycja na UVB powoduje oparzenia i zwiększa ryzyko nowotworów skó- ry, a UVA przyspiesza starzenie skóry. Kosmetyki fotoprotek- cyjne są kluczowe w ochronie przed szkodliwym promienio- waniem, zmniejszając ryzyko poparzeń i fotostarzenia. Filtry chemiczne i mineralne różnią się fotostabilnością i skutkami ubocznymi. Naturalne składniki promieniochronne, takie jak ekstrakty roślinne, stają się coraz bardziej popularne. Odpo- wiednie stosowanie filtrów UV w codziennych kosmetykach jest niezbędne dla skutecznej ochrony skóry. LITERATURA / REFERENCES 1 . Gliwa E, Goździalska A, Jaśkiewicz J. Wpływ promieniowania UV na skórę. In: Współczesne kierunki w medycynie prewencyjnej. Kraków: KAAFM; 2013:93-101. 2 . Kołodziejczak A. Kosmetologia t. 1. Warszawa: Wyd. PZWL; 2019. 3 . Adamski Z, Kaszuba A. Dermatologia dla kosmetologów. Wrocław: Edra Urban & Partner; 2019. 4 . Panek G, Malara B. Wpływ oddziaływania promieniowania ultrafioletowego oraz fotoprotekcji na proces starzenia się skóry. Ocena świadomości kosmety- czek i kosmetologów. Aesth Cosmetol Med. 2021;10(3):143-152. https://doi.org/10.52336/acm.2021.10.3.07 5 . Skórska E. Oddziaływanie słonecznego promieniowania ultrafioletowego na organizm człowieka. Kosmos. 2016;65(4):657-667. 6 . Sieniawska J, Lesiak A, Segerbäck D, et al. Wakacyjna ekspozycja na słońce zwiększa stężenie witaminy D oraz dimerów tymidynowych u dzieci przeby- wających na obozie. Forum Dermatologicum. 2016;2(2):73-80. https://doi.org/10.5603/fd.47992 7 . Kosmala A, Osmola-Mańkowska A, Adamski Z, Żaba R. Zastosowanie witami- ny D w dermatologii. Aestetica. 2020;1(37):20. 8 . Banach K, Karkoszka M, Wrześniok D. Fototerapia – metoda wykorzystywana w leczeniu przewlekłych schorzeń dermatologicznych. Postępy Higieny i Medy- cyny Doświadczalnej. 2021;75:873-888. https://doi.org/10.2478/ahem-2021-0010 9 . Kołodziejczak A. Kosmetologia t. 2. Warszawa: Wyd. PZWL; 2020. 10 . Szepietowski J, Adamski Z, Chodorowska G, et al. Leczenie łuszczycy – reko- mendacje ekspertów Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego. Część II: łuszczyca umiarkowana do ciężkiej. Przegląd Dermatologiczny. 2014;101(6):455- 472. https://doi.org/10.5114/dr.2014.46947 11 . Elmets CA, Lim HW, Stoff B, et al. Joint American Academy of Dermatology-Na- tional Psoriasis Foundation guidelines of care for the management and treat- ment of psoriasis with phototherapy. J Am Acad Dermatol. 2019;81:775-804. 12 . Barros NM, Sbroglio LL, Buffara MO, et al. Phototherapy. Anais Brasileiros de Dermatologia. 2021;96(4):397-407. https://doi.org/10.1016/j.abd.2021.03.001 13 . Connolly KL, Griffith JL, McEvoy M, Lim HW. Ultraviolet A1 phototherapy bey- ond morphea: experience in 83 patients. Photodermatol Photoimmunol Photo- med. 2015;31(6):289-295. https://doi.org/10.1111/phpp.12185 14 . Lozinski A, Barzilai A, Pavlotsky F. Broadband UVB versus paint PUVA for palmoplantar psoriasis treatment. Journal of Dermatological Treatment. 2016;27(3):221-223. https://doi.org/10.3109/09546634.2015.1093588 15 . Kemény L, Varga E, Novák Z. Advances in phototherapy for psoriasis and ato- pic dermatitis Expert Review of Clinical Immunology. 2019;15(11):1205-1214. https://doi.org/10.1080/1744666X.2020.1672537 16 . Kuros F, Pinas K, Skalska K, Skupień J. Świadomość młodego społeczeństwa na temat wpływu działania promieni UV oraz profilaktyka fotostarzenia się skóry. Kosmetologia Estetyczna. 2019;8(4):407-414 . 17 . Resich-Kozieł L, Niemyska K. Rodzaje oraz przyczyny starzenia się skóry. Ko- smetologia Estetyczna. 2020;9(1):17-22. 18 . Lizak A, Załęska I, Matuła A, Wilk M. Molekularne mechanizmy starzenia się skóry w okresie menopauzy. Kosmetologia Estetyczna. 2019;8(2):229-234. 19 . Kamm A, Dąbrowska A. Procesy zachodzące w ludzkiej skórze odpowiadające za jej starzenie. Aesth Cosmetol Med. 2022;11(2):75-80. https://doi.org/10.52336/acm.2022.010 20 . Gordon JRS, Brieva JC. Unilateral dermatoheliosis. N Engl J Med. 2012;366(16): e25. https://doi.org/10.1016/j.annder.2025.103351 21 . Guyuron B, Rowe DJ, Weinfeld AB, et al. Factors contributing to the facial aging of identical twins. Plastic and Reconstructive Surgery. 2009;123(4):1321-1331. https://doi.org/10.1097/PRS.0b013e31819c4d42 22 . Kilian-Pięta E, Hoppe M. Wpływ melanogenezy na powstawanie przebarwień. Kosmetologia Estetyczna. 2019;8(4):419-422. 23 . Czerwonka W. Przebarwienia skóry: etiologia i leczenie za pomocą lasera. Ko- smetologia Estetyczna. 2015;4(2):159-161. 24 . Spodzieja M, Goździalska A, Jaśkiewicz J. Zmiany hiperpigmentacyjne jako niepożądany efekt działania wybranych leków. Państwo i Społeczeństwo. 2014;14(1):72-83. 25 . Engler-Jastrzębska M, Kamm A. Molekularne podstawy pigmentacji skó- ry. Etiologia i profilaktyka hiperpigmentacji. Kosmetologia Estetyczna. 2019;3(8):275-281. 26 . Skwarek A. Sun protection vs. the „sunscreen paradox”. Aesth Cosmetol Med. 2024;13(4):167-174. https://doi.org/10.52336/acm.2024.024 27 . Pacholczyk M, Czernicki J, Ferenc T. Wpływ słonecznego promieniowania ultra- fioletowego (UV) na powstawanie raków skóry. Medycyna Pracy. 2016;67(2):255- 266. https://doi.org/10.13075/mp.5893.00342 28 . Szajda SD, Waszkiewicz N, Zwierz K, Ładny JR. Zapobieganie chorobom nowo- tworowym. Łomża: Wyższa Szkoła Zawodowa Ochrony Zdrowia TWP; 2016. 29 . Bojarowicz H, Bartnikowska N. Kosmetyki ochrony przeciwsłonecznej. Część I. Fil- try UV oraz ich właściwości. Problemy Higieny i Epidemiologii. 2014;95(3):596-601. 30 . Kryczyk-Poprawa A, Piotrowska J, Opoka W, Muszyńska B. Surowce i substan- cje pochodzenia naturalnego stosowane w fotoprotekcji. Polish Journal of Co- smetology. 2018;21(1):25-32. otrzymano / received: 24.03.2025 | poprawiono / corrected: 29.03.2025 | zaakceptowano / accepted: 03.04.2025 3 / 2025 Kosmetologia Estetyczna 14 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” WUV DODATEK Specjalny „ 6-35 ”Bezpieczne lato z marką CHRISTINA -Ochrona, która Pielęgnuje. Ochronny krem na dzień z SPF 30 www.christinacosmetics.pl3 / 2025 Kosmetologia Estetyczna 17 ARTYKUŁ PROMOCYJNY P Beata Synak ekspertka marketingu marki CHRISTINA Christina Miriam Zehavi od lat buduje filozofię marki CHRISTINA wokół bezpieczeństwa, sku- teczności i długotrwałych efektów. Jej podejście zakłada, że profesjonalne zabiegi muszą być sku- tecznie wspierane przez codzienną pielęgnację domową, w tym odpowiednio dobrane kremy z filtrami UV. Promieniowanie UVA przenika przez chmury i szyby, sięga głęboko do skóry właściwej, nisz- cząc włókna kolagenowe i strukturę elastyny i w efekcie przyspieszając starzenie. UVB uszka- dza warstwy powierzchniowe skóry, wywołuje stany zapalne i przebarwienia. Dlatego regular- ne stosowanie kremów z SPF chroni przed tymi efektami oraz pozwala bezpiecznie korzystać z profesjonalnych zabiegów przez cały rok. Marka CHRISTINA oferuje zaawansowane kremy ochronne, które można stosować nieza- leżnie lub po profesjonalnych procedurach. Nie tylko zabezpieczają one przed promieniowa- niem, ale przedłużają działanie tych zabiegów: • Ochronny Krem na Dzień z SPF 30 z linii NU- ANCE. Krem ochronny stworzony jako konty- nuacja innowacyjnego zabiegu Nuance. Bogaty w kwas hialuronowy, ekstrakt z yakonu, kwas ferulowy i peptydy biomimetyczne, wzmacnia mikrobiom i nawilża, jednocześnie chroniąc przed fotostarzeniem. • Krem na Dzień SPF 50 z linii ILLUSTRIOUS. Idealny po zabiegach rozjaśniających. Niacy- namid, peptydy depigmentacyjne, lukrecja i witamina E pomagają w redukcji przebar- wień i wyrównaniu kolorytu. Nowoczesne filtry chronią skórę w okresie intensywnego nasłonecznienia. • Krem Ochrona na Dzień SPF 50 z LINE REPAIR. Krem o ujędrniającym działaniu, stworzony jako domowa kontynuacja zabiegu Line Repair. Resweratrol, ekstrakt z kasztanowca i kwas hialuronowy poprawiają elastyczność i łago- dzą zaczerwienienia. Christina Miriam Zehavi od początku istnienia marki kieruje się zasadą, że pielęgnacja profe- sjonalna nie powinna być ograniczana porą roku. Dlatego takie zabiegi, jak Nuance (przeciwstarze- niowy, oparty na synergii 30 składników aktyw- nych), Illustrious (rozjaśniający, oparty na 30% witaminie C) czy Line Repair (nawilżająco-rege- nerujący, dla każdego typu cery), można wykony- wać również latem. Kluczowym warunkiem ich bezpieczeństwa i skuteczności jest stosowanie odpowiednio dobranych kremów z filtrami. Właśnie dlatego co drugi klient opuszczający gabinet po zabiegu Nuance zabiera ze sobą krem z SPF 30. To nie tylko ochrona, ale przedłużenie efektu i komfort. Letnia pielęgnacja z marką CHRISTINA to po- łączenie nauki, bezpieczeństwa i widocznych rezultatów, zgodnie z wizją jej twórczyni – ko- biety, która redefiniuje standardy nowoczesnej kosmetologii. W dobie coraz bardziej świadomej pielęgnacji, temat ochrony przeciwsłonecznej nie jest już tylko sezonowym przypomnieniem, ale integralną częścią codziennej rutyny. Promieniowanie UV towarzyszy nam przez cały rok, niezależnie od stopnia zachmurzenia czy temperatury. Latem, gdy promieniowanie UVA i UVB osiąga szczytowe wartości, skóra narażona jest na przyspieszone starzenie, przebarwienia, odwodnienie oraz mikrouszkodzenia. Dzięki nowoczesnemu podejściu w kosmetologii, opracowanemu przez liderów branży, takich jak Christina Miriam Zehavi – założycielka marki CHRISTINA, możliwe jest łączenie profesjonalnych zabiegów gabinetowych z bezpieczną pielęgnacją domową, nawet w najintensywniejszym okresie letnim. LETNIA PIELĘGNACJA Z OCHRONĄ FILOZOFIA SKUTECZNEJ KOSMETOLOGII WEDŁUG CHRISTINY MIRIAM ZEHAVI Christina Cosmetics +48 512 833 033 christinacosmetics.pl info@christinacosmetics.pl Christina Cosmetics Polska @christinacosmetics.plNext >