5 / 2022 Kosmetologia Estetyczna I 5/2022 Kosmetologia ˙ Estetyka ˙ Dermatologia ˙ Zdrowie SKÓRNE SPRAWY PROBLEMY I ROZWIĄZANIA STYMULATORY TKANKOWE RETINOIDY BEZ TAJEMNIC PORA NA ... PEELINGI 21,50 zł (w tym 8% VAT) PAŹDZIERNIK-GRUDZIEŃ s. 88 STYMULATOR TKANKOWY HTP BEZINWAZYJNE NICI LIFTINGUJĄCE www.monduniq.pl OPATENTOWANA TECHNIKA NATYCHMIASTOWEGO LIFTINGU TWARZY, SZYI I DEKOLTU MENOPAUZA WYZWANIA POPOŁOGOWE ZESPÓŁ PCOS NATURALNIE, ŻE NATURALNIE TEMAT NUMERU5 / 2022 Kosmetologia Estetyczna 131 ARTYKUŁ KOSMETOLOGIA ESTETYCZNA E W związku z tym, że elastyczność mięśni dna miednicy w porodzie jest niezwykle ważna, czasem już od pierwszych tygodni ciąży kobie- ty zwracają uwagę na budowanie świadomości obszaru krocza poprzez wyczuwanie poziomu jego napięcia czy rozluźnienia. Dzięki temu nie- jednokrotnie udaje się uniknąć nacięcia oraz zmniejszyć ryzyko rozległych pęknięć. Jednak gdy krocze po porodzie musi być zaopatrzo- ne w szwy, dzięki odpowiedniej elastyczności i odżywieniu tkanek, goi się ono efektywnej z mniejszym ryzykiem wytworzenia obronnego podwyższonego napięcia mięśni po porodzie. Tym samym poporodowe dolegliwości bólowe są znacznie mniejsze. POŁÓG Połóg jest wyjątkowym czasem, który u każdej kobiety przebiega w innym tempie i z różną dy- namiką. Można powiedzieć, że połogu doświad- cza cała rodzina, nie tylko kobieta, ale też ojciec dziecka i samo maleństwo. Wiele kobiet powta- rza, że ciąża, a nawet poród nie były dla nich takim wyzwaniem, jak pierwsze tygodnie po nich, które przyniosły znaczne wahania nastro- ju, ogromne zmęczenie i brak wiary we własne kompetencje. Jednym ze sposobów zmniejszenia poziomu lęku związanego z czasem po porodzie, oprócz nieocenionego wsparcia społecznego, jest posiadanie wiedzy na temat tego wymaga- jącego czasu. Głównym celem tego artykułu jest zebranie informacji na temat pielęgnacji krocza oraz mięśni dna miednicy po porodzie, tak by każda kobieta po przeczytaniu ostatniego zdania tekstu wiedziała, jak w prosty sposób wesprzeć regenerację tego obszaru. Zdarza się, że kobiety odczuwają dużą obawę przed ruchem dna miednicy, szczególnie po po- rodach przebiegających z obrażeniami krocza. Po każdym urazie, niezależnie od jego okolicy, Mięśnie dna miednicy określane są przez niektórych jako kobiece centrum do- wodzenia. Niewidoczne na zewnątrz, niezbyt wielkie, ale odgrywające ważną rolę z punktu widzenia zdrowia intymnego kobiet. Podczas porodu drogami natury rozciągają się kilku- krotnie, ułatwiając dziecku przejście do no- wego świata. Wyzwania połogowe Cz. 1. Mięśnie dna miednicy po porodzie drogami natury Anna Jakóbik fizjoterapeutka uroginekologiczna, zawodowo związana z Centrum Medycznym Żelazna w Warszawie, wykładowczyni, autorka artykułów poświęconych tematyce zdrowia kobiet5 / 2022 Kosmetologia Estetyczna 132 ARTYKUŁ KOSMETOLOGIA ESTETYCZNA E uruchamiają się naturalne mechanizmy wspierające re- generację i gojenie tkanek. Dlatego też jednym z nich jest chęć ograniczenia ruchu po to, by nie pogłębić uszkodzenia. Ważnym poporodowym zaleceniem, stosowanym w celu wsparcia efektywnego gojenia jest więc odciążanie okoli- cy krocza. Polega ono przede wszystkim na przebywaniu w pozycjach leżących lub antygrawitacyjnych, takich jak kolankowo-łokciowa, szczególnie po dłuższych okresach noszenia czy bujania dziecka, a także karmienia w pozycji siedzącej. Krótko mówiąc, właściwie zawsze, gdy kobieta obserwuje objawy przeciążenia krocza w postaci nasilenia bólu, ciągnięcia czy ciążenia albo wrażenia siniaka. Warto połączyć je z regularnym wietrzeniem krocza. Odciążanie tej części ciała nie jest równoznaczne w brakiem ruchu w tym obszarze. Rytmiczna aktywacja i relaksacja mię- śni dna miednicy jest całkowicie bezpieczna, bezbolesna i niesie ze sobą szereg korzyści. Podobnie jak po skręceniu np. stawu skokowego wprowadza się ruch możliwie jak najszybciej, tak samo mięśnie dna miednicy powinny być uruchomione już w pierwszych dobach po porodzie. Taka wczesna ich aktywacja w prawidłowym wzorcu niesie ze sobą szereg korzyści: • Uruchomienie pompy mięśniowej; • Poprawa odżywienia i dotlenienia tkanek; • Usuwanie zbędnych produktów przemiany materii; • Sprawniejsze dostarczenie substancji wspierających proces gojenia tkanek; • Działanie przeciwbólowe; • Zmniejszenie sztywności; • Szybka ewakuacja obrzęku okolicy rany; • Stymulacja blizny do tworzenia włókien kolagenowych; • Poprawa czucia i świadomości ruchu; • Profilaktyka zaburzeń w obrębie dna miednicy, m.in. nie- trzymania moczu czy gazów. Należy pamiętać, że po każdym urazie, niezależnie od tego, czy rana jest szyta czy nie, dochodzi do wytworzenia fizjo- logicznego stanu zapalnego. To ważny i potrzebny proces, o ile nie jest nasilony. Określa go kilka wyznaczników, m.in. obrzęk tkanek, pełniący funkcję naturalnego opatrunku, dzięki któremu brzegi rany zbliżają się do siebie i stabili- zują. Powstaje w wyniku przedostawania się białek osocza do tkanek i większej przepuszczalności naczyń krwiono- śnych. Zwykle zmniejsza się z dnia na dzień i niepokoją- cy jest tylko, gdy jest nadmierny i połączony z nasilonym bólem czy zaczerwienieniem. Okolica rany może też być zaczerwieniona z powodu rozszerzenia światła naczyń krwionośnych. Dzięki niemu możliwa jest wędrówka lim- focytów czy makrofagów, które „zjadają” obumarłe tkanki, oczyszczając obszar. Podobnie ból czy chęć zmniejszenia ruchomości jest ważnym sygnałem, mającym działanie ochronne. Dzięki nim kobieta wie, że powinna otoczyć opieką wrażliwą okolicę. Kiedy stan zapalny mieści się w granicach fizjologii i nie wiąże się z odczuwaniem trud- nych do akceptacji dolegliwości, warto zrezygnować z nie- sterydowych leków przeciwzapalnych. Wiedza, jak ważne są procesy przebiegające w pierwszych dobach po porodzie, może ułatwić ich akceptację i podjęcie prób aktywacji dna miednicy nawet w pierwszej dobie po porodzie. Czasem z dużą obawą kobiety przyjmują zalecenie ogląda- nia krocza po porodzie. Podczas pobytu w szpitalu położne czy lekarze oceniają jego stan, warto jednak po powrocie do domu sięgnąć po lusterko. Oprócz oglądania tkanek, sprawdzania czy rana goi się prawidłowo, lusterko można wykorzystać jako formę biofeedbacku w treningu mięśni dna miednicy. Przy prawidłowo wprowadzonym ruchu będzie można zobaczyć zarówno aktywację, jak i rozluźnienie mięśni. JAKA JEST PRAWIDŁOWA PRACA MIĘŚNI DNA MIEDNICY? W życiu codziennym mięśnie dna miednicy współpracują z całym ciałem. Powinny być aktywne podczas każdego wzrostu ciśnienia w jamie brzusznej, np. podczas kichania czy podskoków. Wspierają nas podczas wdechu, wydechu, na bezdechu oraz podczas ruchów innych części ciała. Na potrzeby treningu w okresie połogu warto jednak wprowa- dzić izolowany ruch dna miednicy. W ten sposób wzrośnie świadomość czucia skurczu i relaksacji, ale też zmniejszy ryzyko wykorzystywania innych mięśni do pracy, takich jak mięśnie brzucha czy pośladków. Dlatego też podczas ćwiczeń warto skoncentrować się tylko na obszarze krocza, czyli na mięśniach rozpiętych pomiędzy spojeniem łonowym, kością ogonową oraz guza- mi kulszowymi (są to kości, które wyraźnie można poczuć, poruszając miednicą na boki, z dłońmi umieszczonymi pod pośladkami). Dobrą jakość ruchu zapewnia uruchomienie wszystkich trzech warstw mięśni, które można poczuć w formie zaciśnięcia okolicy cewki moczowej, pochwy i od- bytu oraz uniesienia nieco w przód całej płyty mięśniowej otaczającej ten obszar, jak gdyby w stronę spojenia łonowe- go. Jest to więc ruch w kilku płaszczyznach. Po nim należy zadbać o pełną, dobrze wyczuwalną relaksację. W połogu warto posiłkować się wzorcem aktywacji mięśni podczas wydechu. Dzięki niemu mięśnie dna miednicy synchro- nizują się z ruchem przepony oddechowej, która również nieco się unosi, podobnie jak kurczące się mięśnie. Ana- logicznie, podczas relaksacji na wdechu, dno miednicy się delikatnie się rozpręża, a przepona obniża. JAK ĆWICZYĆ? W połogu nie trzeba wprowadzać dużych obciążeń trenin- gowych. Ilość powtórzeń i serii zawsze będzie uzależniona od sprawności mięśni, poziomu ich napięcia i zdolności do relaksacji, dlatego przez pierwsze tygodnie szczególnie warto dbać o jakość ruchu, pamiętając o jego wyznaczni- kach i nie doprowadzając do znacznego zmęczenia. Warto 5 / 2022 Kosmetologia Estetyczna 133 ARTYKUŁ KOSMETOLOGIA ESTETYCZNA E urozmaicać pozycje treningowe, pamiętając o tym, że zwy- kle na początku dużym ułatwieniem dla mięśni jest trening w pozycjach odciążających. Stopniowo można wprowadzać ćwiczenia w klęku podpartym, w siadzie czy w pozycji sto- jącej. Ważne, aby zadbać o swobodny przepływ powietrza, bez wstrzymywania oddechu podczas aktywacji. Pomoże otworzenie ust, rozluźnienie szczęki i stawów skroniowo- -żuchwowych, a także rozpoczęcie treningu od chociażby kilku oddechów torem przeponowym, które obniżą napię- cie całego ciała. Szczególnie w pierwszych dniach kobie- ta może mieć trudność z czuciem pełnej relaksacji mię- śni albo może jej towarzyszyć wrażenie, że każdy kolejny skurcz jest nieco słabszy, o mniejszej amplitudzie. W takich sytuacjach dobrze jest skorzystać z dodatkowego zmysłu i popatrzeć w lusterko lub przyłożyć rękę do krocza, kon- centrując się na odczuciach. Obserwując krocze, można zauważyć jego ruch oraz powrót do pozycji wyjściowej. Jeśli ten powrót jest utrudniony lub niepełny, należy odczekać swobodnie, oddychając tak, aby kolejna aktywacja rozpo- częła się od fazy pełnego rozluźnienia mięśni. Dzięki temu można uniknąć podwyższania ich napięcia. Z czasem re- laksacja powinna być nieco bardziej płynna i szybsza. Przed położeniem dłoni na kroczu, szczególnie po urazach, trzeba rękę umyć lub użyć rękawiczki. WIZUALIZACJE Oprócz lusterka lub dłoni pomocne w prowadzeniu treningu mięśni dna miednicy są wizualizacje. Poniżej kilka z nich: • płatki kwiatu, które podczas skurczu mięśni dna mied- nicy z wydechem się zamykają, a podczas rozluźnienia otwierają, • wstrzymywanie moczu i gazów jednocześnie, • zamknięcie trzech otworów dna miednicy oraz uniesie- nie ich w kierunku pępka, • gąbka, która podczas wdechu połączonego z rozluźnie- niem mięśni napełnia się wodą napływającą z brzucha do miednicy, a na wydechu jest wyciskana z wody odpły- wającej w górę, w kierunku pępka. Inną formą aktywacji i rozluźniania mięśni dna miednicy są ćwiczenia świadomościowe i koordynacyjne. Ułatwią one czucie ruchu dna miednicy, ale też są bezpiecznym urozma- iceniem ćwiczeń – istnieje niewielkie ryzyko, że mogą pogłę- bić ewentualne dolegliwości. Oto przykładowe propozycje: • Aktywacja mięśni dna miednicy, akcentująca poszcze- gólne jego obszary – okolicę cewki moczowej, pochwy i odbytu. Dla ułatwienia można połączyć ją z wypowia- daniem krótkich słów: lek, lak, lok. Obserwacje i badania wskazały, że dobór tych szybkich, dynamicznie wypo- wiadanych na głos słów w sposób odruchowy wpływa na aktywację dna miednicy. Najlepiej wykonywać to ćwiczenie w pozycji kolankowo-łokciowej. Dzięki temu struktury dna miednicy będą odciążone. • Wchodzenie i schodzenie ze schodów, czyli stopniowa aktywacja dna miednicy oraz następujące po niej rów- nież stopniowe rozluźnianie. • Stopniowa aktywacja, polegająca na lekkim napięciu, a następnie pełnej relaksacji, mocniejszej aktywacji wraz z powrotem do pozycji wyjściowej oraz najmocniejszej, również pilnując, aby po niej doprowadzić mięśnie do rozluźnienia. POŁOGOWA PIELĘGNACJA KROCZA Dbałość o zdrowie intymne po porodzie wiąże się też z pie- lęgnacją krocza. Jak najczęstsze wietrzenie krocza, szcze- gólnie w lecie, jest niezbędne do jego dobrego gojenia się, ponieważ zmniejsza ryzyko namnażania bakterii, które mogą zaburzyć ten proces. Ponadto warto po każdym sko- rzystaniu z toalety krocze przemyć. W tym celu można zaopatrzyć się w butelkę z wodą z dzióbkiem oraz ręczniki papierowe. Podcieranie po oddaniu moczu powinno przy- jąć raczej formę osuszania jednorazowymi ręcznikami. Niezbędna jest częsta zmiana podkładów, najlepiej ba- wełnianych, bez warstwy klejącej. Klasyczne podpaski nie przepuszczają powietrza i sprzyjają namnażaniu się bakte- rii. Okolice krocza należy myć samą wodą, bez stosowania płynów do higieny intymnej. Nie ma też konieczności ru- tynowego stosowania nasiadówek czy obmywania krocza wywarami z kory dębu. Dla wspomożenia procesu gojenia, krocze musi być czyste, ale też suche. Szwy na kroczu są rozpuszczalne. Wchłaniają się zwykle do trzech tygodni. Dobrze jest obserwować dynamikę zmian krwawienia poporodowego, wynikającego z oczyszczania się rany po łożysku na macicy. Przez pierwsze kilka dni połogu macica oczyszcza się obficie w postaci krwistej wydzieliny, później zmienia kolor na brązowy, żółtawy, a po mniej więcej trzech do sześciu tygodniach białawy. Dynamika oczyszczania macicy może być różna. Kobiety obserwują zmiany w na- tężeniu krwawienia, które może wynikać z wielu przyczyn, np. ustawienia macicy, mniejszej lub większej ilości ruchu czy przepełnienia odbytnicy lub pęcherza. Jeśli towarzyszy temu procesowi nieprzyjemny zapach, podwyższona tem- peratura czy złe samopoczucie, wskazana jest konsultacja z ginekologiem. Można usprawnić proces oczyszczania macicy poprzez: • leżenie na brzuchu na poduszce, • karmienie piersią, • ruch, • automasaż brzucha wykonywany zgodnie ze wskazów- kami zegara. Kobiety, w obawie przed bólem, często pytają o zasadność stosowania kół poporodowych. Takie gadżety nie są za- lecane ze względu na docisk okolic krocza, utrudniający przepływ krwi i limfy, a także zmianę rozkładu sił i więk- sze obciążenie okolicy wejścia do pochwy. Jednakże każde 5 / 2022 Kosmetologia Estetyczna 134 ARTYKUŁ KOSMETOLOGIA ESTETYCZNA E zalecenie należy modyfikować w zależności od potrzeb da- nej kobiety. W sytuacji gdy ma ona dużą trudność z siedze- niem, np. podczas karmienia, można z takiego koła skorzy- stać, dbając później o odpowiednie odciążenie krocza. To ważne, żeby korzystać z tego rozwiązania tylko w sytuacji bezwzględnie tego wymagającej. Warto pamiętać, że na- silona bolesność krocza, znacznie utrudniająca siedzenie, powinna być zgłoszona personelowi medycznemu. PĘCHERZ MOCZOWY PO PORODZIE Po porodzie niezwykle ważne jest opróżnienie pęcherza moczowego. Pusty pęcherz umożliwia macicy inwolucję, czyli kurczenie się do rozmiarów sprzed ciąży, co może być odczuwane przez kobietę w postaci bolesnych skurczów, szczególnie podczas karmienia piersią. Mają one ważne znaczenie, gdyż służą jako zaopatrzenie rany na macicy, po- wstałej po urodzonym łożysku. Dzięki nim jej powierzch- nia się zmniejsza, tym samym redukując prawdopodobień- stwo infekcji. Skurcze trwają zwykle kilka dni i są bardziej nasilone u wieloródek. Ułatwieniem może być oddychanie torem przeponowym, w taki sposób, jakby powietrze miało zejść nisko do przestrzeni miednicy, oraz wizualizacja roz- luźnienia mięśni krocza. Mimo nowych obowiązków nale- ży pamiętać o regularnych wizytach w toalecie, również ze względu na to, że pęcherz potrzebuje na nowo nauczyć się prawidłowego funkcjonowania w warunkach, w których dziecko znajduje się poza jamą macicy. WYPRÓŻNIANIE PO PORODZIE Pierwsze wypróżnianie po porodzie dla wielu kobiet jest wyzwaniem, wiążącym się z obawą, dotyczącą bólu i ewen- tualnego rozejścia rany krocza. Chęć wypróżnienia może pojawić się w różnym czasie po narodzinach dziecka, szczególnie że często podczas porodu organizm daje sy- gnał do oczyszczenia jelit. Kilka wskazówek, które ułatwią pierwszą wizytę w toalecie: • Warto, aby kobieta skorzystała z toalety, gdy poczuje par- cie na odbytnicę. Przetrzymywanie kału do powrotu ze szpitala do domu sprawi, że stanie się on twardszy, a wy- próżnianie będzie wiązało się z koniecznością mocniej- szego parcia. • Otwarcie ust podczas wypróżniania czy wydawanie dźwięków odruchowo otwiera i rozluźnia mięśnie dna miednicy. Z kolei zaciśnięcie szczęk oraz parcie na bez- dechu znacznie zwiększa ciśnienie w jamie brzusznej, obciążając tym samym mięśnie dna miednicy. • Alternatywą do parcia na bezdechu jest oddech, a dokład- nie wydłużony wydech przez otwarte usta, który pomaga „przesuwać” kał. Jest to łatwiejsze kiedy ręce umieszczone są na wysokości talii, która podczas wydechu nie powin- na się zwężać. • W przypadku dużej obawy o szwy na kroczu, można przy- trzymać okolicę, używając papieru toaletowego. Zapew- ni to uczucie stabilności krocza oraz zmniejszy wpływ zwiększonego ciśnienia na okolice szwów. • Pozycja toalecie ma znaczenie. Rozluźnienie mięśni dna miednicy zapewni ułożenie stóp na podnóżku w taki sposób, aby kolana były wyżej niż stawy biodrowe. Dzięki temu dojdzie do rozluźnienia tzw. pętli łonowo-odbytni- czej, która w innych sytuacjach niż przebywanie na toale- cie jest jednym z czynników, zapewniających kontynencję stolca. Pomocne może być również lekkie pochylenie się nad kolanami lub podwinięcie miednicy pod siebie. • Bezpośrednio po porodzie często wprowadzana jest dieta lekkostrawna, jednakże warto pamiętać o podaży błonnika chociażby z warzyw czy produktów pełnoziar- nistych, a przy tym odpowiedniej ilości wody. • W przypadku nasilonych trudności z wypróżnianiem lub znacznej obawy, warto poprosić położną o czopek glice- rynowy, który zapewni poślizg i ułatwi pierwsze wypróż- nienie po porodzie. PODSUMOWANIE Mięśnie dna miednicy wykonują wyjątkową pracę, zarów- no w ciąży, jak i po porodzie. W tym czasie mogą być prze- ciążone przez zmieniające się ustawienie ciała i środka ciężkości, a także wahania hormonalne. Warto od pierw- szych dni połogu je wesprzeć odpowiednio dobranym tre- ningiem i pielęgnacją, co znacznie usprawni proces rege- neracji obrażeń krocza i będzie stanowiło ważny element profilaktyki dysfunkcji dna miednicy.5 / 2022 Kosmetologia Estetyczna 135 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” N STRESZCZENIE Zespół policystycznych jajników występujący również pod pojęciem zespołu wielotorbielowatych jajników, jest jed- nym z najczęstszych schorzeń endokrynologicznych u ko- biet. Charakteryzuje się licznymi zaburzeniami hormonalny- mi i metabolicznymi, wśród których istotne miejsce zajmuje hiperandrogenizm, insulinooporność, a także zaburzenia go- spodarki węglowodanowej i lipidowej. Celem pracy było przedstawienie zespołu policystycznych jajników, uwzględniając w sposób szczególny charakterysty- kę występujących zmian skórnych. Zebrane informacje do- tyczą mechanizmu i przyczyn rozwoju objawów klinicznych w następstwie zaburzeń zachodzących w organizmie kobiety. O rozpoznaniu PCOS decyduje występowanie dwóch spo- śród trzech kryteriów: nadmiar hormonów androgenowych, brak owulacji lub ich rzadkie występowanie oraz obraz poli- cystycznych jajników w badaniu ultrasonograficznym, przy jednoczesnym wykluczeniu innych jednostek chorobowych. Słowa kluczowe: zespół policystycznych jajników, PCOS, hiperandrogenizm, trądzik pospolity, hirsutyzm, łysienie ABSTRACT Polycystic ovary syndrome (PCOS) is one of the most com- mon endocrine disorders in women. It is characterized by numerous hormonal and metabolic disturbances, among which hyperandrogenism, insulin resistance, as well as dis- ruption in carbohydrate and lipid metabolism play an impor- tant role. The study aimed to present the polycystic ovary syndrome, taking into account the skin lesions often present in the dis- order. The collected information concerns the mechanism and purposes for the development of clinical symptoms as a result of disturbances in a female body. The diagnosis of PCOS is determined by the presence of two out of three criteria: excess of androgen hormones, an- ovulation or their rarity, and the image of polycystic ovaries on ultrasound, while excluding other disease entities. Keywords: polycystic ovary syndrome, PCOS, hyperandrogenism, acne, hirsutism, alopecia Paulina Maj Helena Rotsztejn 0000-0003-1428-932X Anna Erkiert-Polguj 0000-0002-5457-2528 Zakład Kosmetologii i Dermatologii Estetycznej, Wydział Farmaceutyczny, Uniwersytet Medyczny w Łodzi, ul. Muszyńskiego 1, 90-151 Łódź +48 422 725 599 anna.erkiert-polguj@umed.lodz.pl Sposób cytowania / Cite Maj P, Rotsztejn H, Erkiert-Polguj A. Skin lesions in polycystic ovary syndrome. Aesth Cosmetol Med. 2022;11(5):155-160. https://doi.org./10.52336/acm.2022.023 Zmiany skórne w zespole policystycznych jajników Skin lesions in polycystic ovary syndrome WSTĘP Zespół policystycznych jajników (PCOS, polycystic ovary syn- drom) to jedna z najczęstszych chorób endokrynologicznych, występujących wśród kobiet. Szacuje się, że dotyczy 3-12% populacji kobiet w wieku rozrodczym, dla których stanowi podstawową przyczynę zaburzeń miesiączkowania, a często także związanej z tym niepłodności. Jest jedną z najbardziej heterogennych endokrynopatii, charakteryzującą się wystę- powaniem licznych zaburzeń hormonalnych i metabolicz- nych: hiperandrogenizmu, insulinooporności i często towa- rzyszącego hiperinsulinizmu, a także zaburzeń gospodarki węglowodanowej i lipidowej, które w znacznym stopniu wpły- wają na występowanie otyłości [1-3]. Po raz pierwszy zespół policystycznych jajników został opi- sany przez Steina i Leventhala w 1935 roku [2]. Podczas kon- ferencji zorganizowanej przez National Institutes of Health w 1990 roku, określono kryteria rozpoznania PCOS, do któ- rych zaliczono rzadkie występowanie owulacji oraz objawy nadmiaru androgenów. Do dziś, zgodnie z ustaleniami spre- This is an article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 3.0 Unported (CC BY 3.0) https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/ Artykuł przeglądowy / Review article5 / 2022 Kosmetologia Estetyczna 136 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” N cyzowanymi na konferencji w Rotterdamie w 2004 roku, o rozpoznaniu zespołu wielotorbielowatych jajników decydu- je występowanie dwóch spośród trzech ustalonych kryteriów: 1) kliniczne i/lub biochemiczne objawy hiperandrogenizmu, 2) brak owulacji lub ich rzadkie występowanie oraz 3) obraz policystycznych jajników w ujęciu ultrasonograficznym, przy jednoczesnym wykluczeniu innych jednostek chorobowych [2, 3]. Na powstanie PCOS mają wpływ czynniki genetyczne, hormonalne i środowiskowe. Według dostępnych źródeł lite- ratury, u około 50% sióstr chorych kobiet, odnotowano praw- dopodobieństwo wystąpienia zespołu wielotorbielowatości jajników [1]. Dotychczasowe badania wskazują, że przebieg, częstość występowania oraz obraz kliniczny zależą także od czynników etnicznych i rasy kobiet, a zróżnicowany charak- ter choroby, ma istotne znaczenie w sposobie jego diagnozo- wania i leczenia [2-4]. CEL PRACY Celem pracy było przedstawienie zespołu policystycznych jajników, uwzględniając w sposób szczególny charakterysty- kę występujących zmian skórnych. Zebrane informacje do- tyczą mechanizmu i przyczyn rozwoju objawów klinicznych w następstwie zaburzeń zachodzących w organizmie kobiety. ETIOPATOGENEZA ZESPOŁU POLICYSTYCZNYCH JAJNIKÓW Nie wyjaśniono dotychczas pełnego mechanizmu rozwoju zespołu policystycznych jajników. Poznane teorie sugerują, że patogeneza PCOS związana jest z zaburzeniami metabo- licznymi i hormonalnymi [3, 5]. Na etiopatogenezę choroby składają się m.in.: nadmiar androgenów, hiperinsulinizm, in- sulinooporność, a także zaburzenia gospodarki zarówno wę- glowodanowej jak i lipidowej [2, 3]. Znane są trzy modele pa- tofizjologicznych zmian w przebiegu PCOS: model gonado- tropowy, model jajnikowy i model insulinozależny. W modelu gonadotropowym patologia dotyczy zaburzeń wydzielania hormonu luteinizującego (LH, luteinizing hormone) i aktyw- ności biologicznej hormonu folikulotropowego (FSH, follic- le stimulating hormone), wytwarzanych przez przysadkę mó- zgową. Model jajnikowy dotyczy nieprawidłowości w syntezie i metabolizmie androgenów w jajniku, natomiast model in- sulinozależny, określany mianem pierwotnego mechanizmu etiologicznego, związany jest z zaburzeniami wydzielania i aktywności insuliny. Znaczącą rolę w rozwoju zespołu po- licystycznych jajników przypisuje się również czynnikom im- munologicznym oraz często występującemu w organizmie zjawisku stresu oksydacyjnego [5]. Istotne znaczenie mają trzy szlaki biorące udział w patoge- nezie PCOS: wydzielanie i działanie insuliny, kodowanie ste- roidogenezy oraz inne szlaki hormonalne i metaboliczne [6]. U kobiet z PCOS stwierdza się lipotoksyczność, której przeja- wem jest nieprawidłowy metabolizm tkanki tłuszczowej, bę- dący skutkiem zwiększonego stężenia wolnych kwasów tłusz- czowych, czynnika martwicy guza α (TNF-α, tumor necrosis factor α), interleukiny 6 (IL-6) i interleukiny 18 (IL-18) w suro- wicy krwi [2]. Lipotoksyczność zaliczana jest do czynników od- powiedzialnych za patogenezę insulinooporności. W wyniku osłabienia aktywności lipazy, odpowiedzialnej za rozkład ko- mórek tłuszczowych, zaburzony zostaje proces lipolizy tkanki tłuszczowej i jej wrażliwości na lipolityczne działanie katecho- lamin [2, 3]. Ponad połowa kobiet dotkniętych zespołem poli- cystycznych jajników zmaga się z nadwagą, która często jest efektem zaburzeń w odczuwaniu sytości i zwiększonym fizjo- logicznym odczuciem głodu, wskutek wzrostu stężenia lepty- ny. Otyłość brzuszna, zwana inaczej androidalną, dotyczy za- zwyczaj kobiet z PCOS. Redukcja masy ciała znacząco wpływa na obniżenie poziomu insuliny, leptyny i testosteronu w suro- wicy [2]. Otyłość ma istotny wpływ na zwiększenie insulino- oporności i wywołanie hiperinsulinemii, a także na obniżenie płodności, w wyniku zaburzenia równowagi hormonów stero- idowych, co doprowadza do wzmożenia objawów hiperandro- genizacji. Dzieje się to wskutek obniżenia stężenia białka wią- żącego steroidy płciowe oraz zwiększenia stężenia insulino- podobnego czynnika wzrostu-1 [6]. Dane literaturowe wskazują na istotną rolę insulinoopor- ności i podwyższonego poziomu insuliny w etiopatogenezie PCOS [4, 7]. Aby aktywność biologiczna insuliny przebiegała prawidłowo, istotne jest jej połączenie z odpowiednim, swo- istym receptorem i utworzenie prawidłowego tzw. kompleksu receptorowego. Interpretacja przeprowadzanych dotychczas wyników badań wskazuje na prawidłową liczbę receptorów in- sulinowych i ich powinowactwa do insuliny. W związku z tym, na występowanie insulinooporności w grupie kobiet dotknię- tych PCOS mają wpływ wewnątrzkomórkowe zaburzenia dróg sygnalizacyjnych działania kinazy tyrozynowej [4]. Warto pod- kreślić, że insulinooporność dotyczy szczególnie (w około 70% przypadków) kobiet otyłych. Może jednak zostać zdiagnozowa- na niezależnie od masy ciała i wskaźnika BMI (body mass in- dex), a w związku z tym występować także u kobiet szczupłych (około 30% przypadków) [1, 4]. U około 10% kobiet ze zdiagno- zowanym PCOS zaobserwowano występowanie upośledzenia tolerancji glukozy przy prawidłowej masie ciała [3]. Oprócz oporności na insulinę i jej nieprawidłowej sekrecji, grupa czynników mających wpływ na etiopatogenezę PCOS obejmuje steroidogenezę jajnikową, nieprawidłową stymulację jajników, wewnętrzne defekty tkanki jajnikowej oraz hiperan- drogenizm nadnerczowy i jajnikowy [6]. U kobiet dotkniętych zespołem policystycznych jajników obserwuje się wzmożone wydzielanie androgenów, które często związane jest z nadmier- ną ich produkcją w tkance tłuszczowej lub w jajnikach i nadner- czach, szczególnie u kobiet otyłych. Dodatkowo zmniejszone stężenie globuliny wiążącej hormony płciowe (SHBG, sex hor- mone binding globulin) przyczynia się do podwyższenia pozio- mu androgenów w ustroju, prowadząc do hiperandrogenizmu, na co szczególny wpływ może wykazywać towarzysząca hipe- rinsulinemia [3, 8, 9]. Podwyższony poziom insuliny może pro-Next >