< Previous2 / 2022 Kosmetologia Estetyczna 8 ESTHODORME – TO PARTNERSTWO W DRODZE DO TWOJEGO SUKCESU Sukces w branży jest w Twoim zasięgu. Dołącz do nas. To, co robisz dziś, zostanie z Tobą na lata! • Certyfikaty zebrane w jednym miejscu nie tylko na ścianie w gabinecie. • Potwierdzasz certyfikaty na lata bez późniejszej obawy czy placówka istnieje, czy szkoleniowiec jest dostępny. • Ułatwiamy drogę do wymarzonego zatrudnienia, nie tylko w kraju, ale i za granicą, poprzez zweryfikowane CV jesteś kandydatem lepszym niż reszta. • Klienci, kliniki i rekruterzy szybko i celnie sprawdzają kwalifikacje. Pomagamy uzupełnić CV i upewnić się, że dokumenty, jako dowód prawa do wykonywania zawo- du, są ważne i zweryfikowane przez placówki szkoleniowe, producentów i wydawców certyfika- tów EsthodromeTM Worldwide Certificate Verification. Dlaczego warto studiować kosmetologię w AHE w Łodzi? Nowoczesny sprzęt, wyjątkowe specjalności, praktycy, specjaliści oraz interesujące perspektywy – to cechy, które doskonale opisują kierunek kosmetologia w AHE w Łodzi. Nauka łączy się z praktyką Pracownia kosmetologiczna Akademii to specjalistyczna przestrzeń wyposażona m.in. w kombajny kosmetologiczne, lasery, autoklawy, urządzenia do elektrokoagulacji, na których studenci trenują niezbędne w zawodzie kosmetologa umiejętności praktyczne. Dzięki temu w przyszłości będą mogli samodzielnie wykonywać zabiegi pielęgnacyjne i terapeutyczne, pracując w klinikach medycyny estetycznej lub rozwijając własny biznes kosmetologiczny. AHE i tak wiele możliwości... Wyposażenie to jednak nie wszystko. Studenci odbywają zajęcia u partnerów technologicznych, którzy zapewniają kontakt z pacjentem i jego problemami. Kierunek został nagrodzony certyfikatem akredytacyjnym „Studia z przyszłością” oraz certyfikatem nadzwyczajnym „Lider jakości kształcenia”. NOWOCZESNA PRACOWNIA KOSMETOLOGIA UNIKALNE SPECJALNOŚCI W TYM KOSMETOLOGIA MEDYCZNA WWW.AHE.LODZ.PL/KOSMETOLOGIA GROW HAIR W KLINICE SHARLEY Wypadanie włosów to zjawisko, które co do zasady nie powinno nas niepokoić, o ile wypada nam dziennie nawet i 100 włosów. Niestety w ostatnich miesiącach problem naszych klientów się nasilił, co łączy się w znacznej części przypadków z przebyciem COVID-19. Szukając zabiegu, który będzie przynosił spektakularne i trwałe efekty, trafiliśmy na laser STELLAR M22 firmy Lumenis. Krótki lunchowy zabieg, podczas którego wiązka lasera działa biostymulacyjnie na wzrost włosa, co powoduje po- budzenie fazy wzrostu włosa. Doskonałym dopełnieniem jest włączenie mezoterapii igłowej w oparciu, o którą stworzyliśmy w Sharley Medical Clinic nasz autorski program zabiegowy Grow Hair. Efekty widoczne są już po jednym zabiegu, a zalecana seria, w zależności od problemu, to od 3 do 6 zabiegów w odstępach co 4 tygodnie. 2 / 2022 Kosmetologia Estetyczna 9 PIELĘGNACJA SKÓR PROBLEMATYCZNYCH C.O.B Skin to polska marka terapeutyczna, stworzona z myślą o pielęgnacji skór problematycznych. Nasze innowacyjne, indywidualne podejście do pielęgnacji opiera się na szerokiej wiedzy, oraz bogatym doświadczeniu w pracy ze skórą. Marka C.O.B Skin, oprócz bogatego składu, innowacyj- nych receptur oraz specjalnie wyselekcjonowanych surowców, sprawia wrażenie wyjątkowości i niepowtarzalności, dzięki mnogości zastosowań. Marka daje możliwość łączenia produktów z aparaturą kosmetyczną dostępną na rynku, co pozwala na zastosowanie zróżnicowanych pro- tokołów zabiegowych, w wielu przypadkach terapeutycznych. Nasze doświadczenie opiera się na głębokim badaniu rynku kosmetycznego, a marka C.O.B Skin jest odpowiedzią na potrzeby naszych klient w, klientów bezpieczny, acz skuteczny sposób chcą pracować ze skórą problema- tyczną i szukają odpowiednich rozwiązań. Dobór składników aktywnych dyktowany był skutecz- nością oraz bezpieczeństwem. Wysokie stężenie substancji aktywnych oraz ich połączenie daje nam efekt terapeutyczny, a prosty skład minimalizuje efekty niepożądane. Zapraszamy do świa- ta C.O.B Skin, marki, która za honor stawia sobie efektywność i skuteczność. WYRZEŹB CIAŁO Z EMSHAPE Urządzenie do budowania oraz rzeźbienia mięśni, spalania tłuszczu, a także ujędrnia- nia skóry. Urządzenie opiera się na działaniu nowoczesnej technologii pola magnetycznego wysokiej częstotliwości (HIFEM), wywołują- cego skurcze supermaksymalne. 30-minuto- wy zabieg przynosi efekty porównywalne do 20 tys. brzuszków. 2 / 2022 Kosmetologia Estetyczna 10 STUDIUJ KOSMETOLOGIĘ NA WSEiT Wyższa Szkoła Edukacji i Terapii im. prof. Ka- zimiery Milanowskiej w Poznaniu zaprasza na studia licencjackie i magisterskie na kierunku Kosmetologia. Uczelnia stawia na nowe technologie i inno- wacje w kosmetologii, na każdym typie studiów zapewnia atrakcyjne specjalizacje do wyboru. We WSEiT poznasz nowoczesny sprzęt wy- korzystywany również w fizjoterapii i medycy- nie estetycznej, będziesz mieć kontakt z takimi specjalistami, jak: kosmetolodzy, lekarze der- matolodzy, lekarze medycyny estetycznej, bio- technolodzy, fizjoterapeuci. Sprawdź ofertę! MEDYCYNA ESTETYCZNA STUDIA PODYPLOMOWE W WSPS WSPS w Dąbrowie Górniczej zaprasza na studia podyplomowe – Medycyna estetyczna. 2 seme- stry, 300 godzin dydaktycznych, 60 punktów ECTS. W programie między innymi: wypełnia- cze tkankowe, lipoliza iniekcyjna, mezoterapia, carboxyterapia, PRP laseroterapia, toksyna bo- tulinowa, nici, nowoczesna aparatura w kosme- tologii, aspekty prawne, pierwsza pomoc. Nadzór merytoryczny oraz prowadzenie zajęć: lekarze, wykładowcy oraz szkoleniowcy z zakresu medycyny estetycznej. Słuchacze otrzymują świadectwo ukończe- nia studiów podyplomowych MNiSW zgodnie z rozporządzeniem. Dla zainteresowanych kur- sy doszkalające oraz konsultacje indywidualne. SZKOLENIA ONLINE – KINGA KOWALCZYK Poprzedni rok odsłonił przed nami nowe możliwości! Firma Professional PMU wykorzy- stała tę szansę maksymalnie, wprowadzając do oferty profesjonalną, międzynarodową platformę szkoleniową o zasięgu globalnym. Od teraz można odbyć pełnowartościowe szkolenia oraz zdobyć nowe umiejętności i kwalifikacje bez wychodzenia z domu. W dowol- nym czasie i miejscu. Oferta obejmuje również konsultacje online, wsparcie oraz doradztwo właściciela – kosmetologa Kingi Kowalczyk. Jest to wielka szansa dla każdego salonu do po- szerzenia świadczonych usług i wyprzedzenia konkurencji. AKADEMIA ARTPMU ArtPmu to producenci sprzętów, pigmentów i akcesoriów do ma- kijażu permanentnego, w tym la- sera ArtPmu Qswitch i Removera ArtPmu, wyjątkowa para, zarówno w życiu osobistym, jak i w biznesie; linergiści i trenerzy, założyciele Akademii ArtPmu, gdzie kształcą się najlepsi linergiści i trenerzy makijażu permanentnego, amba- sadorzy Global PMU w Polsce. MASAŻ ENDOSFERYCZNY Urządzenie Rolly to innowacyjne połączenie wibracji oraz kompresji. Przy pomocy głowic z obracającymi się kulkami wprawionymi w wibracje niskiej częstotliwości zabieg sty- muluje nasze ciało do tzw. gimnastyki naczy- niowej. Taki „trening” wywołuje drenaż limfa- tyczny zastałych płynów, zagęszczenie tkanek naszej skóry oraz usunięcie toksyn, co prowa- dzi do redukcji cellulitu. Ponadto, zabieg wspo- maga mikrokrążenie, zmniejsza stany zapalne oraz poprawia napięcie mięśniowe. Urządzeniem Rolly wykonamy również te- rapię twarzy. Działa ono bezpośrednio na skórę, zwiększając ukrwienie, stymulując produkcję kolagenu oraz elastyny. Zwiększa dotlenienie, odżywia, rozjaśnia skórę, likwiduje zmarszcz- ki mimiczne oraz podnosi owal twarzy. Użyj kodu KE2022 Otrzymasz rabat 30% na szkolenia2 / 2022 Kosmetologia Estetyczna 11 HYDROŻELOWY PŁATEK DO PIELĘGNACJI SKÓRY PO USUNIĘCIU TATUAŻU Hydrożelowy płatek do intensywnej pielęgnacji skóry po usuwaniu ta- tuażu. Specjalnie dobrane aktywne składniki zawarte w plastrze dają wyjątkową ulgę w oparzeniach wywołanych wysoką energia termicz- ną, generowaną przez laser zastosowany do usuwania tatuażu. Ma wła- ściwości absorbcji ewentualnych wysięków, działa przeciwzapalnie i przeciwbakteryjnie, przyspiesza proces gojenia ran. Bezpośrednio po zabiegu laserowym należy zastosować pierwszy plaster przez 30 minut i zastąpić go nowym, aby skutecznie schłodzić energię cieplną na skórze. Plaster może być używany przez maksymalnie 8 godzin, jest jednorazowy. Produkt idealnie się sprawdza wśród linergistek podczas usuwania makijażu permanentnego. DOREME Pigmenty Doreme to bezpieczeństwo i gwarancja jakości. Nie zawiera- ją konserwantów ani substancji rakotwórczych, co zostało potwierdzo- ne badaniami. Mają atesty bezpieczeństwa niemieckiego laboratorium Dermatest, międzynarodowe testy jakościowe w SGS (Société Générale de Surveillance), certyfikat Korea Testing & Research Institude. W marcu uzyskały certyfikat niemieckiego Laboratorium CTL GmbH Bielefeld, co potwierdziło, że pigmenty DOREME spełniają naj- ostrzejsze normy światowe, dotyczące czystości oraz zawartości skład- ników, oznaczonych jako niepożądane w poszczególnych rozporządze- niach UE dla pigmentów i mieszanin chemicznych. Każdy odcień ma kartę charakterystyki w języku polskim. 2 / 2022 Kosmetologia Estetyczna 13 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” N STRESZCZENIE Skóra wraz z osiągnięciem dojrzałości biologicznej, podob- nie jak inne narządy, ulega procesom starzenia. Wiąże się to przede wszystkim ze spowolnieniem procesów regeneracyj- nych komórek oraz ich zmniejszoną aktywnością biologiczną. Mechanizmy molekularne zachodzące na poziomie ko- mórkowym mają istotny wpływ na fenotypowe oznaki sta- rzenia skóry. Pociągają one za sobą typowe zmiany morfolo- giczne w obrębie każdej z warstw powłoki skórnej. Charakte- rystyczny wygląd skóry starzejącej się stanowi manifestację kliniczną przemian zachodzących w jej obrębie. Celem artykułu było przybliżenie niektórych mechani- zmów molekularnych, które zachodzą̨ podczas procesu sta- rzenia się skóry. Dokładne mechanizmy molekularne leżące u podstaw sta- rzenia organizmu nie są jednoznacznie określone, przez co funkcjonuje wiele teorii tłumaczących ten złożony i wielolet- ni proces. Nie ulega wątpliwości, że zjawisko starzenia nale- ży rozpatrywać jako wypadkową interakcji wielu czynników o zróżnicowanej etymologii. Słowa kluczowe: starzenie skóry, menopauza, wolne rodniki, antyoksydanty, fotostarzenie, promieniowanie ultrafioletowe, glikacja ABSTRACT With reaching biological maturity, the skin, like other organs, undergoes aging processes. They are mainly related to the re- generative processes of cells being slowed down, as well as their reduced biological activity. The above-mentioned mole- cular mechanisms at the cellular level have a significant im- pact on the phenotypic signs of skin aging. They cause typical morphological changes within each layer of the skin’s integu- ment. The characteristic appearance of aging skin is a clinical manifestation of changes within it. The aim of the article is to present the molecular mecha- nisms that occur during the skin aging process. There is no doubt that the aging phenomenon should be considered as the interaction of many factors of various ety- mology. Keywords: skin aging, menopause, free radicals, antioxidants, photoaging skin of the skin, ultrafiolet radiation, glycation Amanda Zielińska1 Anna Kamm1,2 0000-0002-4560-7645 Aleksandra Dąbrowska1,2 1 Wyższa Szkoła Zdrowia w Gdańsku, 80-335 Gdańsk, ul. Pelplińska 7 58 769 08 10 anna.kamm@kamelia.pl 2 Katedra i Zakład Chemii Medycznej, Gdański Uniwersytet Medyczny, 80-211 Gdańsk, ul. Dębinki 1 58 349 10 70 aleksandra89dabrowska@gmail.com Sposób cytowania / Cite Zielińska A, Kamm A, Dąbrowska A. Processes in the human skin responsible for its aging. Aesth Cosmetol Med. 2022;11(2):75-80. https://doi.org./10.52336/acm.2022.010 Procesy zachodzące w ludzkiej skórze odpowiadające za jej starzenie Processes in the human skin responsible for its aging WSTĘP Starzenie się organizmu to złożony, skomplikowany i nie- uchronnie postępujący proces wpisany w fizjologię człowie- ka. Konsekwencją starzenia są zmiany zarówno na poziomie komórkowym, tkankowym, jak i dotyczące wszystkich narzą- dów i ich układów. W toku fizjologicznego starzenia się skó- ry obserwuje się na poziomie naskórka sukcesywną redukcję w liczebności keratynocytów. Zjawisko atrofii dotyka wszyst- kie warstwy nabłonka z wyłączeniem martwej warstwy rogo- This is an article distributed under the terms of the Creative Commons Attribution 3.0 Unported (CC BY 3.0) https://creativecommons.org/licenses/by/3.0/ Artykuł przeglądowy / Review article2 / 2022 Kosmetologia Estetyczna 14 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” N wej, gdzie nie odnotowuje się zmian w liczebności korneo- cytów. Wszechobecnemu zanikowi towarzyszy ponadto re- dukcja aktywności podziałowej komórek warstwy rozrodczej. Dochodzi do zmniejszenia populacji komórek Langerhan- sa oraz melanocytów. Opanowana przez atrofię jest również tkanka łączna skóry właściwej, gdzie ubywa składających się na nią komponentów komórkowych i składowych macierzy pozakomórkowej. Przechodzące w stan spoczynku fibrobla- sty, z coraz mniejszą wydajnością syntezują podporowe włók- na kolagenowe i sprężyste włókna elastyczne. Obok malejącej liczby nowopowstających włókien białkowych, degeneracji podlegają te już istniejące. W przedstawionym powyżej opi- sie histologicznym poszczególnych powłok skóry, wraz z wie- kiem zachodzą zmiany głównie o charakterze degeneracyj- nym, wyjątek stanowią obszary skóry eksponowanej na pro- mieniowanie ultrafioletowe UV, w której przeważają cechy przerostu. Kumulacja różnego rodzaju uszkodzeń przekłada się na upośledzenie funkcjonalności i aktywności biologicz- nej komórek, jak i obniżenie ich potencjału regeneracyjnego, przez co stopniowo tracą one zdolność do odnowy. Dokładne mechanizmy molekularne leżące u podstaw starzenia orga- nizmu nie są jednoznacznie określone, przez co funkcjonuje wiele teorii tłumaczących ten zawiły i wieloletni proces [1-4]. BUDOWA SKÓRY Skóra stanowi zespół kilku rodzajów tkanek, ściśle ze sobą powiązanych oraz pełniących zsynchronizowane czynności. Co istotne, rozległość powierzchni skóry oraz jej lokalizacja czynią ją największym, a zarazem usytuowanym najbardziej zewnętrznie z ludzkich organów. Jako część powłoki wspólnej oddziela wnętrze ustroju od otoczenia, pozwalając na zacho- wanie jego homeostazy. W obrębie powłoki skórnej można wyodrębnić trzy głów- ne warstwy: • naskórek, • skórę właściwą, • tkankę podskórną [1, 5, 6]. Każdą z warstw cechuje odmienność, co ma związek z róż- nym typem tkanek, które je tworzą. Naskórek buduje tkan- ka nabłonkowa, skórę właściwą i tkankę podskórną – tkan- ki łączne [1, 5]. Skrajnie zewnętrzną, graniczną warstwą skóry jest naskó- rek utworzony przez ciągle odnawiający się nabłonek wielo- warstwowy płaski rogowaciejący. Keratynocyty leżą bezpo- średnio na błonie podstawnej, z którą pozostają mocno zwią- zane za pomocą hemidesmosomów. Błona podstawna jest strukturą bezkomórkową, niepodzieloną na konkretne war- stwy, skonstruowaną głównie z białek i glikoprotein – przede wszystkim kolagenu typu III, IV, VII oraz laminin. Oprócz tego, to właśnie tutaj obecne są melanocyty, komórki Mer- kla oraz niekiedy komórki Langerhansa. Obecność melano- cytów gwarantuje syntezę oraz magazynowanie ziaren barw- nika skóry – melaniny. Przyjmuje się, że jeden melanocyt dostarcza dojrzałe ziarna melaniny około 30-40 keratynocy- tom, formując w ten sposób naskórkową jednostkę melani- ny. Komórki Langerhansa przynależą do populacji komórek dendrytycznych, kluczowych ze struktur komórkowych ukła- du immunologicznego. Uczestniczą tym samym w mechani- zmach odpornościowych, odpowiadając za prezentację anty- genów limfocytom T [1, 2, 7]. Bezpośredni kontakt naskórka ze środowiskiem zewnętrz- nym sprawia, że stanowi on pierwszą i najważniejszą barierę izolującą wrażliwe wnętrze ustroju przed wpływem agreso- rów środowiskowych [1- 6]. Skórę właściwą tworzy tkanka łączna, której główną masę, w odróżnieniu do naskórka, stanowi substancja międzyko- mórkowa (ECM, Extracellular Matrix). Struktura macierzy skórnej opiera się na dwóch komponentach – upostaciowa- nych włóknach oraz pozbawionej konkretnej formy istocie podstawowej. Ta ostatnia stanowi mieszaninę substancji nie- organicznych, jak woda i sole mineralne oraz organicznych: białek, lipidów i węglowodanów. Spośród nich, istotne zna- czenie dla właściwości skóry właściwej przypisuje się biał- kom niekolagenowym, np. fibronektyna, laminina oraz gli- kozaminoglikanom (GAG, Glycosaminoglycans), do których należy kwas hialuronowy, wykazujący silne właściwości hi- groskopijne [1, 6, 8, 9]. Charakterystyczną komórką skóry właściwej jest fibroblast oraz jego dojrzała forma – fibrocyt, odpowiedzialne za syntezę i degradację kolagenu, elastyny i glikozaminoglikanów [1, 2, 9]. Wyróżnia się trzy rodzaje włókien: kolagenowe, sprężyste i siateczkowate. Odpowiadają one przede wszystkim za wła- ściwości mechaniczne skóry, nadając jej oczekiwaną wytrzy- małość i sprężystość. Pod względem ilościowym, zdecydowa- nie przeważają włókna kolagenowe, utworzone w 80% przez kolagen typu I, gwarantują one odporność tkanki na działa- nie bodźców uszkadzających. Oprócz tego, wspólnie z gliko- zoaminoglikanami przesądzają o stopniu uwodnienia skó- ry właściwej. Warto w tym miejscu wspomnieć, że to tkanka łączna skóry właściwej stanowi jeden z głównych rezerwu- arów wody dla całego organizmu, gromadzi do 20% wody obecnej w ustroju. Przechodząc do właściwości włókien sprężystych, wyka- zują one możliwość rozciągania się, a następnie powrotu do pierwotnej długości, co jest wynikiem nieregularnego i nie- równoległego ich rozmieszczenia. Główną komponentą po- wyższych włókien jest elastyna. Włókna siateczkowe to w rzeczywistości także włókna ko- lagenowe, lecz zdecydowanie cieńsze oraz skonstruowane głównie z kolagenu typu III. Jako że wszystkie rodzaje włókien wspólnie organizują się w przestrzenną sieć, formują swoiste rusztowanie skóry [1, 5, 6]. Podstawę tkanki podskórnej stanowią adipocyty, układają- ce się w większe skupiska kształtem przypominające zraziki. Pomiędzy skumulowanymi komórkami tłuszczowymi zloka- lizowane są zaś przegrody z tkanki łącznej właściwej, bogate 2 / 2022 Kosmetologia Estetyczna 15 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” N we włókna nerwowe i naczynia krwionośne. Jednocześnie do tkanki podskórnej wnikają mieszki włosowe oraz części wy- dzielnicze gruczołów potowych [1, 2, 7]. W przedstawionym powyżej opisie histologicznym po- szczególnych powłok skóry zachodzą zmiany spowodowane czynnikami endogennymi i egzogennymi [4, 11, 12]. STARZENIE SKÓRY W literaturze funkcjonuje podział procesu starzenia skóry w zależności od przyczyny: • starzenie wewnątrzpochodne, indukowane przez czynniki endogenne, • starzenie zewnątrzpochodne, indukowane przez czynniki egzogenne. Biorąc pod uwagę powyższe zróżnicowanie procesu starze- nia skóry, jego wypadkową stanowią poniższe czynniki, które wspólnie przesądzają o pełnym obrazie skóry dojrzałej [3, 10, 13]. Starzenie wewnątrzpochodne - endogenne determinanty starzenia się tkanek skóry Odzwierciedleniem przemian charakterystycznych dla en- dogennej formy starzenia powłoki skórnej jest obraz klinicz- ny skóry nieeksponowanej na destruktywny wpływ promie- niowania UV [4]. Analizując mechanizmy rządzące procesem wewnątrzpochodnego starzenia się skóry, największy wkład w ich rozwój przypisuje się następującym czynnikom: uwa- runkowania genetyczne, endogenna frakcja reaktywnych form tlenu RFT (ROS, reactive oxygen species) oraz zmianom hormonalnym [5]. • Teoria Hayflicka – teoria telomerowa Telomery jako najbardziej dystalne odcinki chromosomów ule- gają skróceniu z każdym cyklem komórkowym. Składają się z licznych powtórzeń charakterystycznej sekwencji kwasu de- oksyrybonukleinowego (DNA, deoxyribonucleic acid), tym sa- mym chroniąc geny, przed uszkodzeniem podczas kopiowania. Pomniejszaniu telomerów, a tym samym utracie stabilno- ści całego genomu, przeciwdziała telomeraza – enzym, któ- rego ekspresja maleje wraz z wiekiem. Sukcesywny zanik te- lomerazy, odznaczającej się zdolnością do odbudowywa- nia ubywających telomerów przyczynia się więc do zaburzeń w podziałach komórek, równolegle sprzyjając utracie klu- czowych dla przeżywalności informacji, co ostatecznie wa- runkuje ich śmierć. Badania podkreślają rolę kwasów tłusz- czowych omega-3, które wpływają na spowolnienie procesu skracania telomerów [7, 11, 12]. • Endogenna frakcja RFT Nadrzędne źródło wewnątrzpochodnych reaktywnych form tlenu stanowią mitochondria – jedne z najistotniejszych or- ganelli wszystkich komórek eukariotycznych, w tym ludzkiej skóry. Generowanie RFT to część ich fizjologii, silnie korelują- ca ze sprawowaną przez nie funkcją. W wyniku Cyklu Krebsa zachodzącego na poziomie mitochondriów dochodzi do wy- tworzenia porcji energii pod postacią cząsteczek adenozy- notrifosforanu (ATP, adenosine triphosphate), niezbędnej do prawidłowego funkcjonowania komórek [2, 13, 14]. Równolegle z utlenianiem organicznych substratów ma miejsce redukcja tlenu cząsteczkowego, często niekompletna do silnie reaktywnych produktów pośrednich jakimi są RFT. Około 4% tlenu zostaje przekształcone w wolne rodniki [1, 13]. Warto zaznaczyć, że w warunkach homeostazy, RFT odgry- wają istotną rolę mediatorów oraz regulatorów procesów ko- mórkowych, podczas przekazywania sygnału z komórki do komórki, indukowaniu procesów różnicowania oraz apopto- zy komórek. Niewątpliwie kluczową rolę odgrywa tu homeostaza po- między RFT a antyoksydantami. Zaburzenia równowagi pro- oksydacyjno-antyoksydacyjnej (stres oksydacyjny) nasilającej się wraz z dojrzałością biologiczną człowieka, wiąże się z dys- funkcją mitochondriów. Dochodzi przy tym do obniżenia po- ziomu antyoksydantów występujących fizjologicznie w orga- nizmie, takich jak: dysmutaza ponadtlenkowa, peroksydaza glutationowa, koenzym Q10 czy melatonina [4, 11, 14]. Stres oksydacyjny wiąże się ze zwiększeniem ilości RFT, wywołując uszkodzenie komórek, w tym komórek skóry. En- dogenne RFT, analogicznie do swoich zewnątrzpochodnych odpowiedników, wchodzą w interakcje niemal ze wszystki- mi komponentami komórek skóry, przyczyniając się do dys- funkcyjnych modyfikacji lipidów błon komórkowych, bia- łek oraz DNA komórek. Efekty tych zmian zostały omówione w części obejmującej starzenie zewnątrzpochodne [3, 7, 13]. • Starzenie menopauzalne – zmiany histologiczne obser- wowane na poziomie naskórka, skóry właściwej i tkanki podskórnej Kluczowy wpływ na funkcjonowanie skóry wywierają̨ steroido- we hormony płciowe – estrogeny i androgeny [1-4, 11, 14-16]. Wyraźne zmniejszenie ilości estrogenów, będące następ- stwem menopauzy, potęguje procesy starzenia się skóry. To konsekwencja występowania receptorów estrogenowych niemal we wszystkich komórkach skóry, dodatkowo w ilo- ściach szczytowych na szczególnie eksponowanej skórze twarzy [4, 11, 16]. Wyróżnia się̨ dwa typy receptorów estrogenowych: ERα i ERβ, których ilość́ zależna jest nie tylko od okolicy ciała, ale także płci oraz wieku [4, 14, 16, 17]. Menopauza i uwarunkowane od niej znaczące obniżenie poziomu estrogenów, obejmuje zmiany zachodzące w skó- rze, w każdej z jej trzech warstw: naskórku, skórze właściwej oraz tkance podskórnej [7, 11]. Spadek estrogenów typu β w okresie menopauzalnym, a tym samym brak stymulacji receptorów estrogenozależ- nych w naskórku, wpływa na wzrost ilości cytokin w komór- kach, prowadząc do zaburzenia procesu proliferacji komórek naskórka [4, 7, 11, 16].2 / 2022 Kosmetologia Estetyczna 16 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” N Ograniczona możliwość proliferacji, z towarzyszącymi za- burzeniami procesu różnicowania keratynocytów, przekła- da się na zmniejszenie potencjału regeneracyjnego naskór- ka, a zarazem gorsze gojenie. Jednocześnie, cienki nabłonek pozostaje równoznaczny z mniejszą odpornością skóry doj- rzałej na działanie czynników zewnętrznych – przede wszyst- kim bodźców mechanicznych [2, 7]. Badania prowadzone z wykorzystaniem estrogenów, udo- wodniły ich wpływ na poziomie skóry właściwej, na stymu- lację fibroblastów do syntezy składników macierzy zewnątrz- komórkowej. Przy obniżonym poziomie estrogenów dochodzi do zmniejszenia wydajności powyższego procesu, co skutku- je spadkiem ilości kwasu hialuronowego odpowiedzialnego za wiązanie wody. Przewlekła suchość niejednokrotnie wy- zwala świąd i uczucie ściągania, podkreśla zmarszczki, w do- datku sprzyjając reakcjom nadwrażliwości [1-7, 16, 18, 19]. Odzwierciedleniem wygaszającej aktywności fibroblastów jest także malejąca liczba nowopowstających podporowych włókien kolagenowych i sprężystych włókien elastynowych. Powyższy proces przyczynia się do uwydatnienia licznych drobnych linii i zmarszczek, uznawanych za pierwsze z oznak starzenia. Na uwagę zasługuje jednak fakt, że zmarszczki po- wstałe na drodze endogennych mechanizmów starzenia, są zdecydowanie płytsze, aniżeli te cechujące skórę eksponowa- ną na działanie czynników zewnątrzpochodnych [2, 11, 12, 20]. Estrogeny rozszerzają także naczynia krwionośne oraz wpływają na angiogenezę. Poprzez obniżony poziom estro- genów zmniejsza się odżywienie i dotlenienie tkanek, tym sa- mym wpływa to na bladość skóry [11, 16, 17]. Niskie stężenie estrogenów w czasie starzenia menopau- zalnego przyczynia się̨ również do zaniku tkanki tłuszczowej, głównie na skroniach, łukach brwiowych, policzkach. Konse- kwencją tego działania jest zmiana owalu twarzy [4, 7, 16, 17]. Co istotne, estrogeny powstają̨ na szlaku reakcji podczas aromatyzacji androgenów. Naturalny hormon steroidowy (DHEA, Dehydroepiandro- steron) jeden z androgenów nadnerczowych, nazywany tak- że hormonem młodości, jest metabolizowany do testoste- ronu, estradiolu i estronu. Liczne badania udowadniają̨ jego korzystny wpływ na kondycję skóry, między innymi regula- cję pracy gruczołów łojowych, nawilżenie, sprężystość i ela- styczność́ [7, 18]. Jednym z najczęściej pojawiających się problemów przy starzeniu menopauzalnym jest powstawanie zmian skórnych o niejednolitym zabarwieniu, występujących głównie w obrę- bie skóry twarzy. Zmiany te mogą powstawać na poziomie na- skórka oraz granicy naskórkowo-skórnej podczas nieprawi- dłowego grupowania się melanocytów, które wówczas zwięk- szają swoją aktywność [3, 11, 14, 16]. Powstawaniu hiperpigmentacji sprzyjają wahania hor- monów, zwłaszcza estrogenów i progesteronu. Wymienio- ne hormony aktywują odpowiednie receptory zlokalizowane na melanocytach do inicjacji syntezy melaniny. Bardzo często przebarwienia te ulegają nasileniu pod wpływem promienio- wania ultrafioletowego (UV, ultraviolet-radiation) [1, 4, 14-18]. Jak dowodzą wyniki badań, niacynamid wykorzystany w stę- żeniu 4% w preparacie przeciwsłonecznym, obniżył ekspre- sję DNA metylotransferazy 1 (DNMT1), której podwyższony poziom obserwuje się w przypadku melasmy [21]. • Zmiany hormonalne – hormon wzrostu i melatonina Przy omawianiu starzenia skóry zależnego od hormonów, warto również̇ wspomnieć́ o hormonie wzrostu i melatoninie. Hormon wzrostu i insulinopodobny czynnik wzrostu IGF-1 (IGF-1, insulin-like growth factor 1) składają̨ się̨ na proces so- matopauzy. W efekcie tego procesu dochodzi do spowolnie- nia gojenia ran, upośledzenia termoregulacji oraz zwiększe- nia podatności tkanki łącznej na glikację [7]. Natomiast melatonina, najintensywniej wydzielana przez szyszynkę̨, wraz ze spadkiem oświetlenia, a także podczas snu, oddziałuje w sposób niespecyficzny na skórę̨ pełniąc rolę antyutleniacza. Powyższy aspekt podkreśla wpływ ryt- mu dobowego na procesy biologiczne zachodzące w komór- kach. Poziom melatoniny wraz z wiekiem ulega zmniejszeniu [7, 14]. Opierając się na raportach badań, stwierdza się, że me- latonina jest 5-krotnie silniejszym antyutleniaczem niż gluta- tion. W badaniu przeprowadzonym na modelu zwierzęcym, po podaniu melatoniny zaobserwowano poza redukcją wol- nych rodników, zmniejszenie ekspresji metaloproteinaz ma- cierzy (MMP-1, Matrix metalloproteinase-1), jak również zwięk- szoną MMP-1 ekspresję kolagenu VII w keratynocytach [22]. • Glikacja Termin glikacja powiązany jest z kilkuetapowym procesem zachodzącym spontanicznie bez zaangażowania enzymów, determinującym powstanie zaawansowanych produktów gli- kacji (AGE, Advanced Glycation End-Product). Wpływa ona destrukcyjnie na strukturę białek podporowych skóry, szcze- gólnie kolagenu. Przyczyną powstawania tego niekorzystne- go procesu jest zawyżona podaż cukrów prostych, głównie glukozy, galaktozy i fruktozy [7, 23]. Podczas nieenzymatycznej reakcji glikacji, cząsteczki cu- kru prostego mogą łączyć się z: DNA, lipidami, aminokwasa- mi, peptydami, białkami powodując ich modyfikację. Do pro- cesu dochodzi w wyniku zawyżonej podaży cukru prostego. Inną niemniej ważną przyczyną podwyższającą stężenie glu- kozy we krwi jest kortyzol – hormon stresu [21, 24]. Cząsteczki glukozy, galaktozy i fruktozy najchętniej łączą się z białkami o wysokiej liczbie wolnych grup aminowych, posiadających w swojej strukturze lizynę i argininę. Wyróżnia się trzy etapy reakcji glikacji [25]. Grupa ketonowa fruktozy, grupy aldehydowe od galakto- zy lub glukozy reagują z grupą aminową, w wyniku czego po- wstaje zasada Shiffa. Jeżeli dojdzie do zmniejszenia stężenia jednego z wyżej wymienionych cukrów, to tym samym reak- cja ulega odwróceniu. W innym wypadku, podczas wzmożo-2 / 2022 Kosmetologia Estetyczna 17 Artykuł ukazał się w „Aesthetic Cosmetology and Medicine” N nej ekspozycji organizmu na cukier, obserwujemy powolną reakcję przegrupowywania w wyniku której powstaje produkt Amadoriego, z aktywną grupą karbonylową [22, 24]. Ta reakcja jest również możliwa do odwrócenia. Jeżeli jed- nak nie zostanie odwrócona, to finalnie prowadzi do wytwo- rzenia zawansowanych nieodwracalnych produktów glikacji. Wówczas białka, w tym kolagen, ulegają serii reakcji Maillar- da, czyli: oksydacji, dehydratacji, fragmentacji i kondensacji z innymi grupami aminowymi. Produkty AGE mają brązowe zabarwienie, co często objawia się zażółceniem skóry [24, 26]. Produkty AGE zwiększają usieciowanie kolagenu poprzez tworzenie wiązań krzyżowych. Powstawanie tych wiązań powoduje zwiększenie sztywności włókien kolagenowych. Włókna stają się mniej podatne na trawienie przez enzymy (proteazy), jak również wykazują zmniejszoną rozpuszczal- ność i podatność na denaturację. Te fizyczne jak i chemicz- ne zmiany kolagenu wpływają na proces starzenia skóry. Ze względu na zwiększenie ilości kolagenu, który jest nieroz- puszczalny w wodnych roztworach, zmniejsza się jego zdol- ność do zatrzymywania wody w skórze. Wynikiem tego jest spadek jędrności i nawilżenia skóry [1, 19, 23]. Dodatkowo zwiększenie sztywności włókien kolageno- wych obniża ich wytrzymałość na rozciąganie, włókna stają się kruche. Tym sposobem dochodzi do zniesienia ich pier- wotnych właściwości podporowych, co przyczynia się w spo- sób szczególny do utraty elastyczności obserwowanej w skó- rze zmienionej wskutek starzenia [1-3, 6, 12]. Poza bezpo- średnimi modyfikacjami białek, AGE oddziałują na czynność całych komórek poprzez swoiste receptory błonowe zakotwi- czone na ich powierzchni. Związanie się AGE z receptorami produktów zawansowanej reakcji glikacji (RAGE, Receptor For Advanced Glycation End Products) inicjuje programy sygnali- zacji komórkowej, obejmujące wewnątrzkomórkową produk- cję RFT, jak i aktywację prozapalnych czynników transkryp- cyjnych, co uruchamia kaskadę reakcji prowadzących do na- dekspresji genów kodujących mediatory zapalenia [22-25]. Starzenie zewnątrzpochodne Skóra, w porównaniu do innych narządów, jest bardziej na- rażona na czynniki środowiskowe, między innymi na pro- mieniowanie słoneczne. Ponadto do kluczowych czynni- ków egzogennych zalicza się zanieczyszczenie powietrza, jak również dym tytoniowy. Przez wzgląd na obszerność, jak i złożoność podjętego tematu, omówiono najistotniejszy de- terminant starzenia zewnątrzpochodnego – promieniowanie ultrafioletowe [1-3, 21]. Destrukcyjne zmiany zachodzące w skórze pod wpływem promieniowania UV określane są fotostarzeniem. Co istotne, szacuje się, że promieniowanie to odpowiada za 80% zmian o charakterze degeneracyjnym w obszarze skóry niechro- nionej. Działanie degeneracyjne promieniowania UV zwią- zane jest z inicjowaniem mechanizmów odpowiedzialnych za mutagenezę, immunosupresję oraz nadmierne wytwarzanie RFT [14, 16, 21]. Szereg nieprawidłowości obserwowanych na poszczegól- nych poziomach skóry, generowany jest przez pasmo UVA (dłu- gość́ fali 320-400 nm) i pasmo UVB (długość fali 290-320 nm). Warto zaznaczyć, że skutki biologiczne wywołane działa- niem promieniowania ultrafioletowego nie są zauważalne wyłącznie od razu po nasłonecznieniu. Część z nich ma cha- rakter odległy, rozłożony w czasie. Promieniowanie UVA, do- cierając do warstwy brodawkowej i siateczkowej skóry wła- ściwej, destabilizuje większość ze struktur komórkowych skóry, jak również samą macierz międzykomórkową. Nato- miast promieniowanie UVB obejmuje żywą warstwę naskór- ka wywołując rumień, oparzenia słoneczne oraz pigmenta- cję pośrednią [2, 7, 27]. Zarówno promieniowanie UVA, jak UVB indukują powsta- wanie RFT biorących udział między innymi w peroksydacji li- pidów. Wspomniana reakcja lipidów z RFT prowadzi do mo- dyfikacji właściwości fizycznych błony komórkowej, a w kon- sekwencji do jej denaturacji. Utlenieniu ulegają również lipidy będące składową spoiwa międzykomórkowego, sprzyja to nadmiernej ucieczce wody z naskórka, determinując spadek jego nawilżenia. W efekcie, jedną z reprezentatywnych cech klinicznych, wpisujących się w fenotyp skóry starczej, jest jej przewlekła suchość ze współistniejącym nasilonym złusz- czaniem [10, 16, 21]. Niebezpieczeństwo nadprodukcji RFT w głównej mie- rze wynika z ich zdolności do interakcji z cząsteczkami DNA. W następstwie, na drodze pośredniej, UVA przyczynia się do indukcji mutagenezy i nowotworzenia, podobnie jak UVB. Sprzężenie kancerogenezy z fotostarzeniem warunkuje po- strzeganie wszelkich zmian złośliwych jako reprezentatyw- ny symptom skóry dojrzałej. Mając na uwadze przenikalność pasma UVA, przypisuje się mu zasadniczy udział w patome- chanizmie fotostarzenia [16, 26, 28]. • Fotostarzenie – zmiany histologiczne obserwowane na poziomie naskórka Obraz mikroskopowy naskórka objętego egzostarzeniem najrzetelniej odzwierciedla naturę procesów przerostowych. W odróżnieniu od fizjologicznej formy skórnej degeneracji, cechuje go wyraźne pogrubienie, szczególnie zauważalne na poziomie warstwy rogowej [5, 21, 29, 30]. Wyczuwalna razem z szorstkością, suchość pogrubionego naskórka, to wynik drastycznego spadku jakości płaszcza hy- drolipidowego oraz obniżenia zawartości mucyny w nabłon- ku. Skupiając się na przeobrażeniach przydatków skóry – naj- bardziej znamiennym poddawane są gruczoły łojowe. Odno- towuje się bowiem ich wyraźną hiperplazję z towarzyszącym trwałym poszerzeniem ich ujść, co daje obraz porowatości skóry [10, 26].Next >